Kaybolan 5 medeniyet hangileridir?
Medeniyet, “yüksek bir kültür, bilim, sanayi ve bir hükümet seviyesine ulaşılan ileri bir insan toplumu durumu” olarak tanımlanır. Bir zamanların güçlü uygarlıklarının çoğu küçüldü, diğer yükselen imparatorluklar tarafından sömürüldü ya da zamanla yok oldu. Bunlardan beş tanesine bir göz atalım.
MİSSİSİPİ
MS 700 civarında başlayan ve yaklaşık 4 yüzyıl süren, Missisipians olarak bilinen bir Kızılderili uygarlığıdır. İsimleri yaşadıkları yer olan Missisipi Nehri Vadisi’nden türemiştir. Bu halkların kurmuş olduğu en büyük yerleşim yeri günümüzdeki St. Louis, Ilinois’de olan Cahokia isimli yerleşim yeridir. Burada 20 bin kişinin yaşadığı varsayılmaktadır. Mississippians, Güneydoğu’dan Orta Batı’ya kadar küçük çiftliklerde veya köylerde yaşıyordu. Çiftçilik yaptılar, toprak höyükler inşa ettiler (tören ve cenaze törenleri için) (Cahokia’daki Monks Höyüğü Kolomb öncesi Kuzey Amerika’daki en büyük törensel anıt yapıdır.), ticaret ağları vardı ve bir liderlik yapısı geliştirdiler. Güvenilir gübre kaynakları olmadığı için çiftlik arazilerinin birkaç yılda bir taşınması gerekiyordu. Uygarlığın çöküşüne neyin yol açtığı konusunda bir fikir birliği yok ancak iklim sorunlarının ve kültürel ve bölgesel çatışmaların söz konusu olduğuna inanılıyor.
RAPA NUİ, PASKALYA ADASI
Uzun zamandır Polinezyalı yerleşimcilerin ilk Paskalya Adası olarak bilinen Rapa Nui’ye MS 700 ile 800 yılları arasında geldiklerine inanılıyordu ancak radyokarbon tarihlemesi MS 1200 yılının daha doğru olduğunu gösteriyor.
Moai heykelleriyle tanınan Paskalya Adası’nın ilk uygarlığı, çoğu hâlâ ayakta olan devasa monolitlerden 900’ünü inşa etti. Esasında bu heykellerin daha önceden 1000 adedin üstünde olduğu tahmin edilmektedir. Çok sayıda araştırmaya rağmen bunların ne amaçla yapıldığı bilinmemektedir. Tahminlere göre; bu taş heykeller yerlilerin ruhlarla iletişim kuran atalarıdır. Ortalama 13 fit yüksekliğinde ve 14 ton ağırlığındadır; en yükseği ise 33 fit yüksekliğe ve 82 ton ağırlığına ulaşmıştır.
Uzun bir süre boyunca, Rapa Nui uygarlığının çöküşünün ormansızlaşmaya, toplumsal çatışmalara ve savaşa yol açan doğal kaynaklarını tüketen ada halkından kaynaklandığına dair yanlış bir inanç vardı. Ancak farelerin, muazzam miktarda hurma fıstığı tüketerek adanın palmiye ağaçlarının yok edilmesinde büyük rolleri vardı. Ayrıca 1722’de Hollandalıların gelmesiyle de olumsuz olarak etkilenmişlerdir.
KMER İMPARATORLUĞU
Angkor uygarlığı olarak bilinen Kmer İmparatorluğu, şu anda Kamboçya olarak bilinen Güneydoğu Asya’da bulunmuş, MS 9. ve 15. yüzyıllar arasında varlığını sürdürmüştür. İmparatorluğa tapınaklar ve anıtlar, Çin ve Hindistan ile ticari ortaklıklar ve gelişmiş bir yol ağı damgasını vurdu. Ayrıca yenilikçi bir su yönetim sistemine de sahiptiler. 1431’de Ayutthaya Krallığı tarafından Angkor’un fethedilmesi de dâhil olmak üzere, Angkor medeniyetinin çöküşüne birçok faktör sebep oldu. Bu, daha önce var olan güç yapısını bozan Hinduizm’den Budizm’e geçişle sonuçlandı. Topluluk temelli Budist kültürü, önceki kraliyet yönetim tarzının yerini aldı.
Musonlar ve kuraklık dâhil olmak üzere, iklim değişiklikleri başkent Angkor’u tahrip etti. Tarihçiler, şehrin terk edildiği zamanı belirtmek için genellikle 1431 tarihini kullanmışlardır. Ancak araştırmalar, neredeyse 100 yıl önce başlayan daha yavaş bir göçün olduğuna işaret ediyor. Tarımdan ticarete doğru bir ekonomik kayma yaşandı ve bu da insanların nehirlere yakın ve başkentin dışındaki bölgelere göç etmesine neden oldu.
MAYA KRALLIĞI
Yaklaşık MÖ 1800 - MS 900 yıllarına dayanan, Orta Amerika’da bulunan Maya Uygarlığı, birçok başarısıyla tanınır. Bunlar sıfır kavramı, kauçuğun pişirilmesi, sofistike bir dil ve yazı sistemi ve ileri astronomi, mimari, sanat ve tıp bilgisi içerir. Maya halkı “lord hükümdar” anlamına gelen ajaw adı verilen krallar tarafından yönetilen şehir devletleri halinde örgütlendi. Kralın insanlar ve tanrılar arasındaki bağlantı olduğuna inanıyorlardı. Maya’nın çöküşüne yol açan faktörler arasında aşırı nüfus, çevresel bozulma, savaş, değişen ticaret yolları ve uzun süreli kuraklık vardı. Sonunda Maya halkı şehirlerini terk etti. Son şehir olan Nojpeten, 1697’nin başlarında İspanyollar tarafından fethedildi. Artık bir imparatorluk olmasa da Maya, Belize, El Salvador, Honduras ve Guatemala’da yaşayarak varlığını sürdürüyor.
SÜMERLER
Sümer’de MÖ 4500 ile 4000 yılları arasında Mezopotamya’nın (bugünkü Irak) bir bölgesinde kurulmuş bir uygarlık. Sümerler olarak adlandırılan insanlar bölgeyi MÖ 3000’e kadar kontrol ettiler. Tekerlek, ay takvimi, bakır üretimi, zaman sistemi kavramı ve dünyanın en eski yazı sistemi olan çivi yazısı gibi tarihi değiştiren birçok icat Sümerlere atfedilir. Dünyanın ilk gerçek şehri olarak kabul edilen Uruk da dâhil olmak üzere bir dizi şehir devletleri halinde yaşıyorlardı. Medeniyetlerinin zirvesinde, Uruk’un altı millik bölgesinde 80.000 kadar Sümer yaşıyordu. Güç mücadeleleri başladı ve MÖ 2004 civarında, komşu Amoritler Sümerleri ele geçirmeye başlarken Elamitler Uruk’un kontrolünü ele geçirdi. Sonunda Elamitler, Amorit kültürüne asimile oldular, Babilleri oluşturdular ve kendine özgü Sümer uygarlığının sonunu müjdelediler.
Kaynak: teoridergisi.com