Arbaletten pusulaya: Çin Uygarlığının tarihe yön veren buluşları

PUSULA

M.Ö. 202 ve M.S. 220 yılları aralığında Han Hanedanlığı döneminde Çinliler manyetize edilmiş demiri sıkça kullanmaktaydılar. Zamanla bu ürünler bireysel amaçlar için kullanıldı.

Antik pusulalar, Feng Shui uygulamasının bir parçası olarak gelişti. Nihayet M.S. 1000’li yıllarda Çin gemilerinde seyir amaçlı kullanılmaya başlandı. Avrupa’ya taşınması ise Çin’i ziyaret eden ve pusulayı öğrenen Arap tüccarlar sayesinde gerçekleşti.

KAĞIT

İnsanlık tarihini etkileyen en önemli Çin icadı buluşlardan biri de kağıttır. Kağıt, M.S. 105 yılında Çin’de ortaya çıktı. Arkeolojik araştırmalara göre kağıt, Cai Lun isimli bir Çinli görevli sayesinde keşfedildi.

Cai Lun, ağaç kabuğu ve kenevir uçlarını birleştirerek kağıdı ortaya çıkarmayı başarmıştı. Ardından bu buluş kısa zamanda büyük ölçekli üretime geçerek yaygın bir kullanım alanına sahip oldu. Kağıdın icadı sayesinde tarihin akışı baştan aşağı değişti.

Özellikle tarih yazıcılığının başlaması ve bilginin saklanması insanlığa ciddi yararlar sundu. Kümülatif bir şekilde bilginin kağıtlar aracılığı ile saklanması bilimin kuvvetlenmesini sağladı. Kağıt, İpek Yolu aracılığı ile de tüm dünyaya yayılmayı başardı.

BARUT

Cin icatları dendiğinde akla gelen bir diğer buluş ise barut. Kara barut, M.Ö. 1000’li yıllar civarında Taocu simyacılar tarafından Çin’de keşfedildi.

M.S. 142 yılında “Simyanın babası” olarak kabul edilen Wei Boyang ise barutu keşfetti. Boyang barutu, “uçan ve dans eden” bir madde olarak isimlendirdi. 10. yy’da ise havai fişek ve işaretlerde barut kullanılıyordu. Böylece barut günümüzdekine benzer bir şekilde kullanılmaya başlamıştı. Bu yenilik, 10. yy’da Avrupa’ya yayıldı.

Barutun icadı hiç şüphesiz dünya tarihini savaşlar ve mücadeleler anlamında da dönüştürdü. Öyle ki savaş alanları artık çok daha kanlıydı. Bunun da siyasi, askeri ve hatta küresel birçok sonuçları oldu.

MATBAA

Tahta üzerinden baskının en eski örneği Xi’an yakınlarındaki bir Tang mezarından 1974 yılında çıkarıldı. Bu kalıntı, M.S. 650 ve 670 yıllarına ait kenevir kağıdına basılmış bir örnekti. Kalıntıdaki metin Sanskritçe yazılmış bir Budist ilahisiydi. Antik Tang Hanedanlığı zamanında yaygın olarak tahta baskı kullanıldı. Bu baskı türü oldukça pahalı ve zaman alıcı bir yönteme sahipti.

Song Hanedanlığı döneminde ise hareketli tip matbaa keşfedildi. Hareketli baskıyı Bi Sheng isimli bir kişi icat etmişti. Bi Sheng, ateş yardımı ile sertleştirdiği kil parçalarına karakteri oydu. Sert kil parçalarını daha sonra sayfaya basmak amacıyla demir plakaya yerleştirdi. Böylece tahta baskıdan çok daha hızlı ve pratik bir yöntem geliştirmiş oldu. Bu teknik çok kısa bir zamanda Avrupa’ya yayıldı. Sonuç olarak Rönesans’a yol açan bir dizi oldukça önemli olaya ön ayak oldu.

ÇAY

Çay, Çin efsanelerine göre M.Ö. 2737 civarında “tarımın babası” Shennong tarafından keşfedildi. O dönemde batı Yunnan’a özgü bir bitki çeşidiydi. Tang hanedanlığı döneminde birbirinden farklı sosyal sınıflar tarafından sıklıkla tüketilen bir içecek haline geldi.

Yine bu dönem dahilinde Lu Yu tarafından “Cha Jing” isimli kitapta çayla ilgili birçok bilgi yer alıyordu. Bu bilgiler arasında çayın hangi yöntemlerle yetiştirildiği gibi bilgiler bulunuyordu.

Sonuç olarak bu kitap dünyada çay hakkında yazılmış ilk monografi olarak tanımlanıyor. Dünya üzerinde hala var olan en eski çay ağacı ise Lin Cang bölgesindedir. Günümüzde de varlığını sürdüren bu ağaç 3200 yaşındadır.

KAĞIT PARA

Banknot şeklinde de ifade edebileceğimiz kağıt paranın ilk örneği Çin’deydi. Çin’de çıktığında adına “uçan para” ismi verilmişti.

Madeni para karşısında inanılmaz hafif olduğu için bu ismi almıştı. İlk kağıt para örneği Tang Hanedanlığı döneminde tüccarların depozito makbuzları şeklinde ortaya çıkmıştı.

Buna ek olarak daha sonra hükümet tarafından bir değişim aracı olarak kabul edildi. 10. yy’a gelindiğinde madeni paralar karşılığında kağıt paralar kullanılmaya başlanmıştı. Böylece tarihin ilk kağıt parası dünya sahnesine girmişti. Avrupa’da kağıt parayı ilk olarak kullanan ülke ise İsveç’tir.

ALKOL

Çok yakın bir zamana kadar ilk bira üretiminin Arap Yarımadası’nda yapıldığı düşünülüyordu. Bu fikri ortadan kaldıran bazı kalıntılar bulundu.

2013 yılında Henan’da bulunan kalıntılarda, Orta Asya’daki bir kabile tarafından kullanılmış bazı çömleklere rastlanıldı. Bu çömleklerin içinde şarap izleri tespit edildi. Böylece alkolün tarihte ilk kez Çin’de kullanıldığı kabul edildi.

MEKANİK SAAT

Dünyanın ilk mekanik saati 725 yılında bir Budist keşiş olan Yi Xing tarafından yapıldı. Bu mekanik saat 24 saatte bir devrini tamamlayacak olan tekerleğe su damlatarak çalışıyordu.

Buna ek olarak her saat başı otomatik olarak 1 kez zil çalıyordu. Bu teknoloji özellikle askeri saat kulelerinde yaygın bir şekilde kullanıldı.

DÖKME DEMİR

Çin’de yapılan arkeolojik çalışmalar dökme demirin tarihini M.Ö. 5. yy’a kadar geriye götürüyor. Zhou Hanedanlığı döneminden kalan bu örnek hem işlevsel hem de dekoratif anlamda kullanılıyordu.

ARBALET

Her ne kadar Orta Çağ’a ait bir savaş aleti olarak görülse de arbaletin tarihi M.Ö. 2000’li yıllara kadar geriye uzanıyor.

Hubei’deki Chu Eyaleti mezar alanında keşfedilen bu örnek, bronzdan ve cıvatalardan oluşuyor. Buna ek olarak meşhur Terra Cotta’da bulunan diğer örnekler karşılaştırıldığında akıllara tek bir gerçek geliyor: Arbaletin de diğer birçok icat gibi Çinliler tarafından bulunmuş olduğu.