Antik bilgelik salonları: 7 olağanüstü antik kütüphane

Antik dünya, her biri binlerce ve binlerce metin içeren çok sayıda büyük kütüphaneye ev sahipliği yapıyordu. Bu eski kütüphaneler, medeniyetin sütunları olarak duran, entelektüel gelişimi besleyen ve keşif alevlerini ateşleyen öğrenme fenerleri haline geldi. Ne yazık ki, hemen hemen hepsi sonunda yok edildi, sıklıkla unutuldu ve tarihe karıştı. İşte antik dünyanın en büyük 7 kütüphanesi ve nasıl kayboldukları.

1- İSKENDERİYE KÜTÜPHANESİ - EN ÜNLÜSÜ

Elbette Antik Dünyanın en ünlü kütüphanesi olan İskenderiye Kütüphanesi ile başlıyoruz . MÖ 3. Yüzyılda kurulan, antik dünyada bilgi arayışını simgeleyen efsanevi bir kurumdu. 

Kraliyet Sarayı'nın arazisi içinde yer alan otel, Büyük İskender'in ölümünden sonra I. Ptolemy tarafından yaptırılmıştır. Basit bir kütüphaneden çok bir üniversiteye benzeyen, ilham perilerine adanmış çeşitli tapınakların yanı sıra konferans salonları, gözlemevleri, müzeler ve hatta bir hayvanat bahçesi vardı. Kütüphanenin Platon, Aristoteles ve Homer'in eserleri de dahil olmak üzere tüm Yunan edebiyatına sahip olduğu söylenir.

Bir öğrenme ve araştırma merkezi olarak ününden etkilenen kütüphaneye farklı geçmişlerden akademisyenler akın etti. İskenderiye Kütüphanesi, çeşitli disiplinlerin ilerlemesine katkıda bulunan Öklid, Arşimet ve Eratosthenes gibi aydınları cezbetti.

Ne yazık ki, kütüphanenin düşüşü MÖ 1. yüzyılda başladı. Tam olarak ne olduğu hâlâ şiddetli bir tartışma konusudur. Geleneksel olarak, kütüphanenin yıkımından Julius Caesar'ın kendisi sorumlu tutulmuştur. MÖ 48'de Sezar ve birlikleri şehri işgal etti ve saldırısının bir parçası olarak bir yangın çıktı.

Yangın kontrolden çıktı ve kütüphane, bilgisinin çoğuyla birlikte yakıldı. Bununla birlikte, modern bilim adamları bunun büyük kütüphanenin sonu olmadığına inanma eğilimindedir. Hayatta kaldığı, ancak sonraki birkaç yüzyıl boyunca çeşitli gruplar tarafından defalarca saldırıya uğradığı düşünülüyor. Kütüphane hiç yanmasaydı, hala ne kadar antik bilgiye erişebilirdik?

2- ASURBİNAPAL KÜTÜPHANESİ - BİR KRALIN TUTKUSU

İskenderiye kütüphanesinden çok daha eski olan Asurbanipal , MÖ 7. yüzyılda Asur, Ninova'da kuruldu. Antik dünyanın en eski ve en dikkat çekici kütüphanelerinden biriydi ve adını kurucusu Kral Asurbanipal'den almıştır.

Kraliyet sarayının bir parçası olarak inşa edilen bu antik kütüphane, eski Orta Doğu'da en yaygın yazı biçimi olan çivi yazısı ile yazılmış geniş bir kil tablet koleksiyonuna sahipti. Kütüphanenin yok edilmesinden sonra, bu tabletlerden yaklaşık 30.000 tanesinin kurtarıldığı tahmin ediliyor ve bu da bize bu bilgi deposunun ne kadar önemli olduğu hakkında bir fikir veriyor. 

Kral Asurbanipal, imparatorluğunun engin entelektüel gücünü vurgulamak için kütüphaneyi inşa etti. Entelektüalizme değer veren ve öğrenmeyi himaye etmesiyle tanınan bir liderdi. Koleksiyon, Asurluların etkileşimde bulunduğu tüm uygarlıklardan metinler içeriyordu ve bu da onu eski Mezopotamya, Sümer, Babil ve ötesinden bir bilgi potası haline getiriyordu. Sadece eski bilgilerin deposu değil, aynı zamanda kütüphane, erken bilim için bir merkezdi ve farklı dillerden metinleri inceleyen ve tercüme eden katipleri, bilim adamlarını ve çevirmenleri cezbetti. 

Ne yazık ki, kütüphanenin altın çağı kısa sürdü. Kütüphanenin MÖ 612'de Medler, Babilliler ve İskitler tarafından basıldığında Nineveh ile birlikte düştüğüne inanılıyor. Kütüphanenin kalıntıları 1849'da Austen Henry Layard tarafından keşfedildi. Neyse ki, tabletleri yok etmesi amaçlanan yangınlar onları gerçekten korudu ve şimdi kütüphanenin bilgisinin çoğu British Museum'da

3- BERGAMA KÜTÜPHANESİ - İSKENDİRİYE'YE RAKİP OLMAK İÇİN İNŞA EDİLDİ

Küçük Asya'da (bugün Türkiye) Pergamon antik kentinde MÖ 3. yüzyılda inşa edilen bu kütüphane, tamamen İskenderiye Büyük Kütüphanesi'ne rakip olarak inşa edilmiştir. Kurucusu Attalid King Eumenes II hiçbir masraftan kaçınmadı ve muhteşem kütüphanenin yaklaşık 200.000 parşömen koleksiyonuna sahip olduğuna inanılıyor, bu da onu antik dünyanın en büyük kütüphanelerinden biri yapıyor.

İskenderiye büyük ölçüde beşeri bilimlere ayrılmışken, Bergama felsefe, edebiyat, bilim, tarih ve tıp dahil olmak üzere çok çeşitli konuları kapsıyordu. Rakibi gibi, uzak ve geniş çapta ünlü bilim adamlarını da kendine çekti. Aslında, başarısı diğer güçlerin öfkesini çekti.

Efsaneye göre, kütüphane aynı zamanda işlenmiş hayvan derilerinden yapılan bir yazı malzemesi olan parşömenin geliştirilmesinden de sorumluydu. Bu efsane, diğer güçlerin kütüphanenin koleksiyonunu kıskandığını ve papirüs (geleneksel yazı malzemesi) ithalatını yasaklayarak şehre bir ticaret ambargosu koyduğunu iddia ediyor. Misilleme olarak kütüphane, bilginin kaydedilme ve nesiller boyu korunma biçiminde devrim yaratan bir yedek malzeme olan parşömen buldu. 

Ne yazık ki, bu listedeki diğer büyük kütüphaneler gibi Bergama Kütüphanesi de insan aptallığına karşı bağışık değildi. Zamanla savaşlardan ve fetihlerden acı çekti ve büyük bilgi birikimi yıllar içinde kan kaybetti. Hikayeler, ünlü Romalı politikacı Mark Antony'nin antik kütüphanenin kalan koleksiyonunu sevgilisi Kleopatra'ya teslim etmesiyle tabuta son çivinin çakıldığını anlatır. Mutlu bir şekilde döndü ve hepsini İskenderiye Kütüphanesi'ne attı.

4- CELSUS KÜTÜPHANESİ - ESKİ BİR KÜTÜPHANE VE MOZOLE

Küçük Asya'dan bir başka antik kütüphane, bu kütüphane MS 120 civarında antik Efes kentinde inşa edilmiştir. Gaius Julius Aquila, babası Roma konsülü Tiberius Julius Celsus'un onuruna inşa etti. Bu haliyle kütüphane hem bir öğrenme yeri hem de bir türbe görevi gördü.

Celsus'un ünlü kültür ve mimari kompleksinin bir parçası olarak inşa edilen Efes Kütüphanesi, şehrin sosyal ve entelektüel hayatında önemli bir yere sahipti. Süslü heykeller ve girift oymalarla süslenmiş kütüphanenin cephesi, Roma İmparatorluğu'nda bilgi ve öğrenmeye verilen önemin bir kanıtıydı.

Kütüphanede gerçekte kaç eser olduğu bilinmiyor, ancak yaklaşık 12.000 parşömen olduğu tahmin ediliyor, bu etkileyici olsa da, daha önceki kayıtlarımızdan bazılarının ölçeğinde değildi. Kütüphane, diğerlerinin sahip olmadığı bir şeyi barındırıyordu, ancak kütüphane içinde büyük bir süslü lahit içine gömülen Celsus'un cesedi. 

Zamanla Efes şehri gerilemeye başladı ve sonunda terk edildi. Kütüphane de benzer bir kaderle karşılaştı; yavaş yavaş bakıma muhtaç hale geldi ve bilgisi başka bir yere taşındı. Bugün kütüphane kalıntılarından kurtarılan heykeller ve diğer eşyalar İstanbul Müzesi'nde sergilenmektedir.

5- KONSTANTİNOPOLİS İMPARATORLUK KÜTÜPHANESİ -BİR KORUMA MERKEZİ

Bu listedeki en genç kütüphanelerden biri olmasına rağmen, Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi hakkında pek bir şey bilinmiyor . Bildiğimiz şey, MS 4. yüzyılda İmparator II. Constantius tarafından kurulduğu ve imparatorluğun eğitime, bilime ve bilginin korunmasına bağlılığının bir kanıtı olarak hizmet ettiğiydi.

Büyük antik kütüphanelerin çoğu bilgiyi biriktirmek için inşa edilmişken, II. Constantius onu korumak istiyordu. MÖ 357 civarında, imparator olarak yönettiği eski bilgilerin çoğunun, endişe verici bir hızla bozulan papirüs parşömenlerine yazıldığını fark etti. Bu metinlerin parşömene veya parşömene aktarılabilmesi için kütüphaneyi yaptırdı.

Bu restorasyon çalışması yürütülürken, kütüphane geniş bir bilgi deposu haline geldi. Yunan ve Roma edebiyatı, felsefesi, tarihi ve teolojisinden eserler barındırıyordu. İmparatorluğun dört bir yanından akademisyenler ve entelektüeller, kapsamlı kaynaklarına erişmek ve entelektüel söylevlerle meşgul olmak için kütüphaneye akın etti.

Aslında, modern akademisyenler için Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi'nin önemi rakipsizdir; bugün bildiğimiz Yunan klasiklerinin çoğu, aslen kütüphanede çıkan kopyalardan geldi. Çevirileri ve el yazmaları daha sonra Rönesans döneminde Batı Avrupa'ya ulaşacağından ve klasik öğrenimin yeniden canlanmasına katkıda bulunduğundan, kütüphanenin etkisi Bizans İmparatorluğu'nun çok ötesine uzandı.

Ne yazık ki, Konstantinopolis Kütüphanesi düşmeye mahkum edildi. İlk felaketi, MS 473'te, büyük bir yangının yaklaşık 120.000 metni yok etmesiyle meydana geldi. Kütüphane, Dördüncü Haçlı Seferi tarafından gerçekleştirilen bir baskının onu tamamen bitirdiği 1204 yılına kadar bir dereceye kadar hayatta kaldı.

6- NALANDA KÜTÜPHANESİ - EN ESKİ KONUT ÜNİVERSİTESİ

Hindistan'ın Nalanda antik kentinde (bugünkü Bihar) yer alan ve MS 5. yüzyılda kurulan bu kütüphane, ünlü bir öğrenim merkezi ve dünyanın ilk yatılı üniversitelerinden birinin parçasıydı. Doruk noktasında, belki de dünyanın en büyük kütüphanesiydi.

Dharmaganja (Gerçeğin Hazinesi) ve Dharma Ghunj (Doğruluk Dağı) lakaplı kütüphanenin kendisi, Asya'nın dört bir yanından ve ötesinden akademisyenleri ve öğrencileri ünlü salonlarına çeken daha büyük üniversite kompleksinin ayrılmaz bir parçasıydı. Kütüphanenin en parlak döneminde felsefe ve mantıktan astronomi ve tıbba kadar her şeyi kapsayan yüzbinlerce metin barındırdığı söylendi. 

Kütüphanenin koleksiyonu, bilgi ve kültürlerin bir potası olarak Nalanda'nın kozmopolit doğasını yansıtan geniş ve çeşitliydi. Bununla birlikte, dünyadaki en büyük Budist edebiyatı koleksiyonuna sahip olmasıyla ünlüydü . Dünyanın her yerinden bilim adamları kütüphaneye akın ettikçe, kütüphane, inancı Güney Asya'ya yaymaya devam edecek olan yeni takipçileri ve Budist felsefelerini beslemekten sorumlu oldu.

Peki bu büyük kütüphaneye ne oldu? 1193'te Ghurid hanedanından (doğu İran kökenli olduğu düşünülen bir Pers hanedanı) Türk işgalciler şehre baskın düzenledi ve üniversite kompleksini yağmaladı. Liderleri Bakhtiyar Khilji'nin kütüphanenin dini metinlerine özellikle kızdığı söyleniyor. Çağdaş kaynaklar kesin ayrıntılar konusunda hemfikir olmasa da, kütüphanenin tüm koleksiyonunun yanmasının aylar sürdüğüne ve milyonlarca metnin küle dönüştüğüne inanılıyor.

7- PAPYRİ KÖŞKÜ - HAYATTA KALAN TEK KİŞİ

Bu giriş, antik kütüphanelerin en eskisi, en büyüğü veya en büyüğü olmayabilir, ancak antik çağlardan günümüze kalan hemen hemen tek kütüphanedir. İtalya, Herculaneum'da bulunan bu villa, önde gelen bir Romalı devlet adamı ve Jül Sezar'ın kayınpederi Lucius Calpurnius Riso Caesoninus tarafından MÖ 1. yüzyılda inşa edilen zengin bir Roma villasının parçasıydı.

Villa, yaklaşık 1.800 papirüs parşömeni barındırmasından dolayı adını almıştır. Listedeki diğer kitaplıklar kadar büyük değil ama özel bir koleksiyon için fena değil. Parşömenler, Yunan felsefesi, edebiyat, şiir ve bilimsel eserler de dahil olmak üzere çok çeşitli konuları kapsıyordu. Koleksiyon, antik Roma'nın entelektüel ve kültürel yaşamına dair benzersiz bilgiler sağladığı için özellikle önemliydi.

Peki kütüphane nasıl hayatta kaldı? İronik bir şekilde, bir doğal afet sayesinde oldu. MS 79'da, yakındaki Vezüv Yanardağı patladığında kütüphane 90 metrelik bir volkanik malzeme tabakasının altına gömüldü. Kül ve enkaz, onu yok etmek yerine villanın etrafında hava geçirmez bir mühür oluşturarak savunmasız papirüs parşömenlerinin korunmasına yardımcı oldu.

Kütüphane 18. yüzyılda yeniden keşfedildi ancak parşömenleri deşifre etmek kolay olmadı. Patlama parşömenleri hava geçirmez bir şekilde kapatmış olabilir ama aynı zamanda birçoğunu da karbonlaştırdı. Araştırmacılar, bunları okumaya çalışmak için multispektral görüntüleme ve X-ışınları kullandılar, ancak kitaplığın içeriğinin çoğu hala bilinmiyor. Bununla birlikte, deşifre edilenler, Yunan ve Roma düşüncesine ilişkin değerli içgörüler sağlamıştır.