Erdoğan'ın petrol safarisi başlıyor

17 Ekim'de, Sn. Cumhurbaşkanı 4 günlük Afrika ziyareti yapacak. Ülkeler Nijerya, Angola ve Togo.

Afrika'daki 54 ülke içinde neden bu 3 ülke seçildi? Bu ülkeler yan yana değil. Dilleri, dinleri büyük oranda farklı. Farklı sömürge geçmişleri var. Tek ortak noktaları petrol ülkesi olmaları. Daha doğrusu Nijerya ve Angola'nın ortak noktası petrol, Togo da ise bazı petrol emareleri mevcut.

Enerji fiyatlarının zirve yaptığı ve Türkiye'nin yeni ve ilave petrol ve gaz kaynakları araştırdığı şu dönemde bu ziyaret doğru yönde atılan bir adım gibi görünmekte.

Bu yazının amacı politika yapıcılara bu ziyaret ile ilgili geliştirilmek üzere birkaç konu başlığı önerebilmektir.

NİJERYA, ANGOLA VE TOGO TEMEL BİLGİ

Nijerya'nın nüfusu 211 milyon ve yüzölçümü Türkiye'den 20% daha büyük. İhracatının 85% kadarı petrol ve türevleri. Nijerya, Afrika kıtasının açık ara en büyük ekonomisi. Ülke eski İngiliz kolonisi ve İngilizce ortak dil. Tahminimce en önemli görüşme Nijerya'daki görüşmeler olacak.

Angola'nın nüfusu 32 milyon ve Türkiye'den 60% daha büyük. İhracatının 93% kadarı petrol ve türevleri. Ülke eski Portekiz sömürgesi ve Portekizce ortak dil.

Togo'nun nüfusu da küçük kendisi de küçük. Petrol henüz bulunmamış ancak deniz sahasında petrol olduğu haberleri mevcut. Ülke eski Fransız sömürgesi ve Fransızca ortak dil.

Nijerya Müslüman ağırlıkta bir ülke. Angola komple Hristiyan, Togo karışık.

Her üç ülke de Güney Atlantik Okyanusu'na kıyıdaş.

PETROL

Bu ülkelerdeki petrol üretiminin aslan payı, Batı'nın büyük petrol firmalarının kontrolünde. Az veya çok devlet petrol şirketleri ile ortaklıklar da mevcut. Nijerya'da büyük oyuncu Shell, Angola'da ise Total.

Hem Nijerya, hem Angola nispeten yakın miktarda ham petrol üretiyor. Nijerya günlük 1,8 milyon, Angola işe 1,4 milyon varil üretiyor. Son yıllara göre bu üretim miktarları nispeten azalmış halde. Her iki ülkede günlük 2 milyon varil üretim rakamlarını geçmiş senelerde görmüştü. Türkiye'nin günde kabaca 1 milyon varil ham petrol tükettiğini hatırlayalım.

NİJERYA ÖNERİLER

1) Nijerya'da Shell, karadaki üretim kuyularını Nijerya devletine geri satmaya çalışmakta. Karadaki üretimde sorunlar var, boru hatlarından petrol çalınıp kaçak rafinerilerde işleniyor ve çevre felaketleri oluşmuş durumda. Shell denizdeki "temiz" operasyona odaklanmanın peşinde. Türkiye Shell'in çıktığı sahaları inceleyerek masaya bir çözüm planı koyabilir.

2) Nijerya'nın en büyük ithalatı rafine petrol. Yani ham petrol satıyor, rafine petrol ithal ediyor. Türkiye bu alanda çeşitli öneriler getirebilir. Ham petrol karşılığında rafinaj servisi verebilir (kendi rafinerilerinde veya üçüncü taraf rafinerilerde). Rafineri modernizasyonu konusunda teknik destek, kredi desteği verebilir veya rafineri inşaatı yapabilir.

3) Nijerya limanını Libya'nın Akdeniz sahiline bağlayacak bir demiryolu hattı konusu Çinliler ve/veya AB ile beraber çalışılabilir. İleride bu hattan çıkış verilerek Nil deltasını da bağlamak, ticaret yolları açısından anlamlı olabilir.

4) Afrika’nın en büyük ekonomisi olan Nijerya'nın mal aldığı ülkeler sıralamasında Türkiye ilk 10'a dahi girememiş durumda. Bu ciddi bir dış ticaret başarısızlığı göstergesi ve düzeltici eylem planlarının hazırlanması gerekli.

5) Angola ve Nijerya OPEC üyeleri. OPEC'in varlık amacı, petrol fiyatlarını istikrarlı şekilde yüksek seviyede tutmaktır. OPEC'in zayıflaması ve hatta dağılması Türkiye'nin ve çoğu gelişmekte olan ülkenin çıkarına olacaktır. Angola ve Nijerya'nın OPEC'ten çıkması için teşvik edilmesi anlamlı olabilir. Özellikle Çin ve Hindistan ile bu konuda ortak satın alma politikaları izlenmesi halinde ( satıcı tekele karşı alıcı tekeli) sonuç alınabilecektir. Nijerya ve Angola gibi fakir Afrika ülkelerinin petrol üretimlerini OPEC talebi ile kısmalarının hiçbir anlamı yoktur, üretimi kısması gereken ülke varsa öncelikle zengin petrol üreticileridir.

6) Türkiye'nin bu bölgedeki ülkeler ile anlamlı miktarda ticaret yapamamasının temel nedeni, deniz ticareti konusundaki zayıflığı ve yabancı ülke ve şirketlere bağımlılığı olabilir. Fransa nasıl politik ve ekonomik motivasyon ile Afrika'da Bollore Lojistik firmasını kurdu ve büyüttüyse, gerek kamu firmaları, gerek özel sektör teşvik edilerek benzer lojistik kanallar uzun vadeli devlet politikası olarak önümüzdeki yıllarda oluşturulmalıdır. Bu bölgelere Türkiye limanlarından direk konteyner servisleri açılması elzemdir.

7) Nijerya'da üretilen petrolden her sene milyarlarca dolar kaçakçılık sebepli kayıp yaşanmaktadır. Türkiye bu konularda Nijerya hükümetine çeşitli alanlarda destek verebilir. Yabancı firmaların deniz sahasında ürettiği petrolün ne kadarı kayıt altına alınmaktadır? Kendi ülkelerindeki vergi ödemesini azaltmak için masraflar şişirilmekte midir? Bu konuda hem operasyonel hem muhasebesel uzmanlar ile Nijerya'ya destek verebilir. İHA ve uydu fotoları destekleri ile petrol üretim sahalarının ve boru hatlarının, kaçak rafinerileri ve sevkiyatların tespiti konusunda destek olunabilir. Elbette asıl amaç, fakir bölge halkının zengin yabancı petrol firmasının boru hattından petrol transferini engellemek değil, tüm Nijeryalıların petrol gelirinden daha çok ve adil şekilde pay almasına yardımcı olmak ve çevre felaketlerinin oluşmasını engelleyebilmek olmalıdır.

8) Nijerya'da petrol Nijer deltasında hem karada hem denizdedir. Bu bölgede çevre felaketleri sebebiyle bölge halkı için önemli olan balıkçılık da tükenme noktasındadır. Çevre felaketleri, yetersiz döşenen kara boru hatlarının sorumlusu olan yabancı petrol firmalarının gerekli çevre temizliği faaliyetini yapması sağlanmalıdır. Türkiye, bölgede balıkçılığın tekrar canlandırılması için çiftlik balıkçılığı yöntemleri konusunda destek olabilir.

9) Nijerya'nın azalan üretiminin artırılması konusunda destek olunabilir. Bu konuda TPAO ile yeni veya mevcut sahalarda ortaklıklar ve üretim artırıcı yatırımlar için krediler sağlanabilir. Acaba azalan üretim Nijerya'nın kontrolü dahilinde mi olmuştur yoksa belirli yabancı üretici şirketlerin kendi aralarında petrol fiyatlarının kontrolü amacıyla yaptığı anlaşmalar ile mi olmuştur?

10) Nijerya'da doğal gaz üretiminde kullanılan ilkel yöntemlerden ötürü kayıp miktarı çok fazladır. Doğal gaz üretimini artırıcı işbirlikleri yapılabilir. Nijerya ve Angola'da LNG dönüşüm tesislerine yatırım yapılabilir.

11) Nijerya ve Angola'nın komşu ülkeleri ile çeşitli gaz ve petrol boru hattı inşaat, yenileme, uzatma projeleri vardır. Türk boru üreticileri ve müteahhitleri bu konularda destek olabilir.

12) Türkiye son senelerde denizde petrol araması için dip haritalama ve delici tipte gemi yatırımları yapmıştır. Yapılacak anlaşmalara göre bu gemilerin bir kısmının yüksek başarı şansı olan bu bölgelerde çalıştırılması anlamlı olabilir. Ziyaret heyetine TPAO dan ilgili uzmanların alınması faydalı olabilir.

13) Tanker ile petrol ve gaz taşımacılığı konusunda Tüpraş'ın ve M.Mansimov'un tanker filolarından ve teknik ekip uzmanlıklarından faydalanılabilir. Daha uzun dönemli projeler için Tuzla tersanelerinde Nijerya (ve Angola) için petrol tankeri ve LNG tankeri üretilmesi Nijerya'nın petrol pastasından aldığı payın artması için uygun olabilir.

14) Uydulardan fotoğraf çekilmesi konusu 1959 da başladı. Ticari olarak bu fotoların kullanıldığı ilk alanlar, petrol depolarının doluluk ölçümü, rakip limanlardaki konteynerlerin sayılması, takibi ve tankerler başta olmak üzere gemilerin takibi amaçlı olmuştur. Kıymetlendirilen bu veriler ile bazı ülkeler çok erken dönemde ticaret politikalarını güncelleyebildiler. Türkiye bu işlere hayli geç başladı. Temel işlevler için yeterli seviyede foto çekebilen birkaç uydumuz mevcut. Bu uyduların resimleri kıymetlendirilerek Nijerya gibi ülkelerin kendi topraklarında ne olup bittiğini anlayabilecekleri seviyede ( yabancı petrol firmaların aktiviteleri başta olmak üzere) bilgi sağlanması uygun olabilir. Petrol fiyatlarını manipüle etmek için üretim tarafında hamleler yapılabileceği gibi dağıtım tarafında da hamleler yapılabilir. Tankerlerin dolu olarak bekletilmesi ve pazardaki petrol tankeri sayısının kısıtlanması gibi taktikler bu sonucu sağlayabilir. Uzay konuşlu sistemler ile bu faaliyetleri takip edilip petrol fiyatları kısmen öngörülebilir. Türkiye'nin, petrol ve LNG tankeri konusunda tam veya kısmen kontrol edebildiği filoları olmalıdır.

15) Nijerya'da kamunun havayolu firması yoktur. İrili ufaklı 20 kadar havayolu firması mevcuttur. Bu firmaların bir kısmının İstanbul'a Lagos ve Abuja üzerinden direk uçuş yapması teşvik edilebilir. Ayrıca THY üzerinden çeşitli ortaklıklar, terminal işletme hizmetleri sunulabilir.

16) Nijerya'nın eski başkenti olan Lagos şehri 25 milyona yaklaşan nüfusu ile Afrika'nın en kalabalık şehridir. Bu şehrin her türlü sorunu mevcuttur. Türkiye modern yaşam alanlarının yaratılması konusunda TOKİ üzerinden destek olabilir.

17) Petrol işleri dışında Türkiye'nin hastane ve okul yapımı ve modern çiftçilik yöntemleri konusunda destekleri bölgeye olabilir.

18) Afrika ülkeleri ile ticareti kolaylaştıracak, üçüncü ülkeleri ve farklı para çevrimlerini aradan çıkartacak ve sadece Afrika'da uzmanlaşacak bir bankanın devreye alınması, hem ticaret hacminin artırılması hem ticari bilgilerin güvenliğinin sağlanması için faydalı olabilir.

19) Nijerya ve Angola, aşırı derecede petrole bağımlı olan ekonomilerini çeşitlendirmek istemektedirler. Türkiye bu kapsamda birçok ürün ve servis üretimi konusunda destek olabilir. Motosiklet, traktör, kamyon, otobüs, jeneratör, trafo, beyaz eşya, TV gibi ürünlerin CKD / SKD olarak gönderilmesi ve limanı olan bir serbest bölgede montajı gibi işbirlikleri iyi bir başlangıç olabilir.

20) Nijerya'ya terörist unsurlara karşı etkili mücadele edebilmesi için istihbarat ve ekipman desteği verilebilir.

21) Nijerya'nın kuzeyi Müslüman, güneyi, özellikle petrol zengini olan Nijer deltası Hristiyan ağırlıklı bir bölge. İleride Nijerya'nın başına Sudan'ın bölünmesi benzeri bir proje tasarlanabilir. Nijerya’nın taşeron terör örgütleri tarafından manipüle edilmesine izin verilmesi doğru olmayacaktır.