Aliağa’da parçalanan kruvaziyer gemileri

Geçen sene, Ekim ayı gibi Aliağa’ya gitseydiniz, limanda parçalanmak üzere bekleyen 5 adet dev kruvaziyer gemisi (Cruise ships) görecektiniz. Bugün durum nedir bilmiyorum, herhalde gemiler büyük ölçüde parçalanmıştır, veya bir kısmı belki hala bütün haldedir..

Bu gemiler, içlerinde binlerce yolcu taşıyan dev oteller… Yüzlerce dayalı döşeli yatak odası ( banyosu, balkonu, televizyonu vs.), onlarca yemek salonu, havuzlar, spalar, spor salonları, konser salonları, oyun odaları, toplantı odaları, asansörler, mutfaklar, kumar salonları, barlar, makina daireleri, ısıtma sistemleri, jeneratörler vs. … Binlerce kişinin hoşça vakit geçirmesi için tasarlanmış yüzen yaşam mekanları..

Covid döneminde Kruvaziyer Gemisi (KG) işletmecileri iflas noktasına geldiler ve eski gemilerinden başlamak üzere gemileri parçalanmak üzere satışa çıkardılar… Gemilerin bakım maliyetleri dolayısı ile boş tutulmaları anlamlı değil, ya satmak veya gemiye yeni bir fonksiyon bulmak lazım. Eski dediysek 90’larda yapılmış sürekli bakımları yapılmış gemiler bunlar… Daha 1 sene öncesine kadar Akdeniz’de, Karayipler’de turist gezdiren gemiler.. Krizden dolayı bu gemilerin 2.el satış fiyatları çok düşmüş durumda.

Türk girişimcisi bu gemileri almış, Aliağa’da parçalatıyor ve parçaları satıyor. Gemilerden elbette binlerce ahşap dolap, yataklar, mutfaklar, avizeler, döşemeler, koltuk takımları, kablolar, acil durum tekneleri vs. bir sürü eşya çıkıyor. Başta otellerimize olmak üzere bu eşyalar satılıyor. Özellikle KG’lerinin salonları ve restoranları gösterişli yapılmıştır bu bağlamda tahminimce otellerimiz bu restoran, bar kısımlarına iyi para veriyorlardır…

Bu iş doğru bir iş midir? Evet doğru iştir… Gemilerin ömrü dolmuş.. Bir yerlerde bu gemiler parçalanacak ve parçaları tekrar ekonomide değerlendirilecek. Türkiye olmazsa başka yerde yapılacaktı, Türkiye’de yapılıyor. Gemilerdeki eski mobilyalar, mutfak malzemelerinin vs. satılarak tekrar ekonomiye kazandırılması da bence yanlış değildir. Çevreci yaklaşımın prensibi, öncelikle tekrar kullanımdır. Tekrar kullanılabilen malların kullanıma alınması, tekrar kullanılamayan malların parçalanıp hammaddeye çevrilmesi beklenir. Bu gemi parçalama işi, birçok vatandaşımıza iş imkanı sağlamaktadır. Bu da elbette olumludur.

Bu sistemdeki sorun nedir? Öncelikli sorun, bu sistem üzerinden kullanılmış mobilya vs. eşyalarının Türk tüketici pazarına vergisiz giriş yapmasıdır. Her giren mobilya parçası, yatak, televizyon aslında Türk sanayinden bir parça üretimi götürmektedir yani gemiyi sökerken yaratılan istihdam karşılığında birçok sanayi sektöründe kaybedilen istihdam vardır. Kullanılmış mobilya satmak isteseydik, ithalatına izin verirdik. Demek haklı olarak istemiyoruz. Fakat bu kanaldan kullanılmış mallar pazarımıza giriş yapıyor.

Bu konuda kantarın topuzunu iyi ayarlamak lazım. Evet yerli üretimi korumalıyız ancak gemilerin sökülmesi işi de kötü bir iş değil. Belki bir ara çözüm bulmak lazım. Mesela gemilerden çıkan mobilya, yatak, mutfak eşyası gibi Türkiye’de üretimi olan ürünlerin yurtiçi satışına vergi getirilebilir. Bu toplanan vergi ile, zarar gören sektörler desteklenebilir. Elbette bu işin zamanlaması da hassas ayarlanmalı. Sanayici, sökülecek gemileri peşin para ile satın alıyor, söküp sattıkça para kazanıyor…Nakit akışına uyumlu şekilde akıllıca tasarlanmış bir vergi politikası ile hem gemi söküm sektörünü öldürmemeliyiz, hem yurtiçi istihdamı korumak durumundayız.

Bu işin bir diğer boyutuna gelelim…

Bu gemiler 4-4 lük barınma imkanı sunarken ve Ortadoğu coğrafyasında temel barınma ihtiyacını karşılayamayan yüzbinlerce insan varken, bu gemileri parçalayıp satmak biraz “lüks” olmuyor mu? Bu gemiler parçalanmadan bölgedeki insanlık trajedilerinin azaltılması için kullanılamaz mı?

ALTERNATİF SİVİL KULLANIM ALANLARI

1-İskenderun Körfezi’nde bir limana KG çekilir ve Suriyeli evsizlerin kullanımına açılır. Geminin elektrik sistemi, suyu, ısıtması, konaklama kabinleri, her şeyi var.. Her gemi ile yüzlerce ailenin barınması, çocuklarının okul ihtiyaçları vs. çözülebilir.

2-Beyrut’ta malum liman patladı (patlatıldı) ve binlerce insan evsiz kaldı. Şehirde elektrik sistemleri büyük ölçüde aksamakta. Beyrut’ta bu gemi sahile çekilerek aynı şekilde barınma, elektrik jeneratörleri ve okul benzeri hizmetler için kullanılabilir.

3-Gazze’de son durum nasıl bilemiyorum.. Bir dönem durum çok kötü idi. Büyük bir nüfus, küçük bir alana hapis vaziyette yaşıyor. Gazze sahili de insani ihtiyaçlar için bu gemiye ev sahipliği yapabilir.

4-Biraz daha uzaklara gidebiliriz… Myanmar’dan gelen haberler iyi değil… KG o bölgede insani dramları azaltmak için kullanılabilir mi?

5-Somali’de sahil bölgesinde Türk Uzay Ajansı’nın bir üs kurmasından söz ediliyor. Böyle bir çalışma var ise o bölgede böyle bir gemi otel ve proje çalışmaları için kullanılabilir. Herhalde yüzlerce uzmana Somali’nin seçilen bölgesinde yaşam alanları yapmaktan daha kolay olacaktır.

6-Libya’da bir dönem Trablus şehrine büyük bir göç olmuştu ve hem barınma ihtiyacı hem elektrik altyapısı konusunda sorunlar var idi. Trablus sahilinde bu gemi işe yarayabilir.

7-Gemiyi Kızılay’ın satın aldığını, Gölcük tersanelerinde insani yardım amaçlı modifikasyonlar, ameliyathaneler yaptırdığını düşünelim… Yukarıdaki bazı görevler dahil olmak üzere benzer acil durum ve afet durumlarında bu gemiler kullanılabilir.

8-Yukarıdakiler insanı yardım amaçlı kullanım alanları. Bunların yanında İstanbul sahilinde turistik bazı projelerde KG’ler kullanılabilir. Beşiktaş, Karaköy, Kadıköy veya Eminönü sahilinde böyle bir gemiyi turistik amaçlı kullanabilir miyiz? Sanat atölyeleri, kitap fuarları, sergiler, konserler vs. amaçlı kullanılabilir. İstanbul’a ziyarete gelen turistlere ilave bir atraksiyon seçeneği olacak şekilde projelendirilebilir. Restoran ve Otel olarak kullanılabilir. Kültür Bakanlığı böyle bir proje ile ilgilenir mi?

9-İstanbul Havalimanı’nın içindeki hariç, civarında pek otel yok. Otel yapılması için ilave yeşil alan tahrip etmeye de çok gerek olmayabilir. Havalimanı sahile yürüyüş mesafesinde olduğu için böyle bir gemi ile havalimanın otel kapasitesi artırılabilir mi?

Diğer bir kullanım amacı ise geminin asli görevi olan turizm ve taşımacılık amaçlı kullanımı. Hazır bu tür büyük yolcu gemilerinin fiyatları düşmüşken, bu gemilerden birkaç tane alıp, Türkiye’nin turistik potansiyelini desteklemek için devreye alınamaz mı?

Yolcu taşımacılığı hattı olarak akla ilk gelen hat İstanbul - İzmir yolcu taşımacılığı. Akşam saat 6 civarı misal Karaköy’den gemi yolcuları ile kalkar, yolcular gemide akşam yemeği yer, kabinlerinde yatarlar ve sabah uyanıp kahvaltı ederlerken gemi İzmir limanına yanaşıyor durumda olur. En büyük iki Türk şehrinin merkezini birbirine bağlayan bu kadar dinlendirici başka bir taşıma şekli olabilir mi? Üstelik kabinden dünyanın en güzel denizini göreceksin ve deniz kokusu ile uyanacaksın… Mesai gün kaybı da yok, akşam yolculuk, sabah dinç şekilde işin başındasın. Otele verilecek para, gemi yolculuğuna verilmiş oldu. Yol yorgunluğu oluşmadan, çalışma zamanı kazanarak İzmir’e varmış oldun.

Bu hattın benzeri İstanbul, İzmir, Bodrum, Antalya, Adana, Samsun, Trabzon arasında da kurulabilir. Belki gemi, yolcu beraberinde sınırlı sayıda araba ve eşya taşıyacak halde modifiye edilebilir. Normal şartlarda böyle bir gemiye bu hatta çalıştırmak için yüz milyonlarca dolar harcanması anlamlı olmaz ancak gemilerin hurdaya ayrılacak seviyede ucuzladığı dönemlerde bu tür projelerin fizibilite çalışmalarına tekrar bakmakta fayda olacaktır.

Akdeniz, gezi gemiciliğinin dünyadaki merkezlerinden biridir. Türkiye’de konumu itibariyle bu alanda şanslıdır. İstanbul’da yeni kruvaziyer limanı da yapıldığına göre, İstanbul merkezli, Ege, Karadeniz ve Akdeniz limanlarında çalışacak gezi gemileri, Türkiye gibi turizm ülkesi için doğru bir yatırım olabilir. Cezayir, Tunus, Libya, KKTC henüz batılı gezi gemisi işletmecilerinin radarına girmemiş ülkelerdir. Karadeniz’in de potansiyeli henüz bu alanda kullanılmamaktadır. Önümüzdeki yıllarda bu ülkelerin de gezi gemileri için uğrak noktası olduğunu göreceğiz.

KG’nin bir diğer kullanım Alanı askeri amaçlı olabilir. Tasarımları itibariyle KG’leri kutu şekline benzerler… En üst katlarında genelde havuz, açık hava eğlence mekanları ve bacalar olur. Bu gemilerin üst katlarında yapılacak bir uyarlama ile en üst katın uzun ve düz bir platform yapılması mümkündür. Genelde bu gemilerin boyları 300 metre civardır. Ne tesadüf ki, genelde uçak gemilerinin boyları da 200-300 m civarıdır. Bu gemilerin üst kat revizyonları ile İHA ve SİHA’lar için ve belki de hürkuş benzeri milli uçak projeleri için kullanılabilecek platformlar haline getirilmesi mümkün olabilir. Elbette milyar dolarlık uçak gemisinin yerini tutmaz ama iş görebilir.

Fena da olmaz hani…

Toparlayacak olursak, bu gemileri parçalamadan belki bir daha düşünmek lazım, daha çok toplumsal fayda üretecek bir kullanım alanı bulabilir miyiz diye..