Aşık Nesimi Çimen ile söyleşi: Bir barış güvercinini yaktılar

Yayınlanma: 04 Temmuz 2021 01:39 Güncellenme: 28.11.2021 15:17

2 Temmuz 1993 tarihinde 33 yazar, ozan, düşünür yakılarak öldürülmüştü. 19. Yıldönümünde Onları saygıyla anıyoruz. Bu değerlerimizden biri de AŞIK NESİMİ ÇİMEN idi. Kendisiyle 1984’te (Kasım ya da Aralık) Stockholm’de değerli arkadaşım Durali Bozkır’ın evinde söyleşmiştik. Durali’ye Kaptan derdik. Stockholm’e gelen sanatçı, aydın takımı mutlaka onun kent merkezindeki evinde ağırlanırdı. Çok da güzel mezeler yapardı... Devamlı gelenler arasında Ömer Zülfü Livanelioğlu, Tuncer Kurtiz, Mahmut Baksı, Abdi Yazgan ve Kaptan’ın en sevdiği arkadaşı İsmet Sekmen vardı. Yenir, içilir, Çalınır söylenirdi. Filmi yapılacak evdi Kaptanın evi. Aşık Daimi ve Aşık Nesimi Çimen’i de onun evinde tanımıştım.

Âşık Nesimi Çimen, İsveç Radyosu’nun davetlisi olarak gelmişti. Ben, İsmet ve Durali sofrayı kurup Nesimi’yle söyleşmiştik. Nesimi’nin sözleri, şiir ve türküleri sanki bugün gibi kulaklarımda...

Anadolu’da dolaşıyor gibi şalvarını, yeleğini ve ceketini giymiş, kasketini takmış, curasını almış kucağına çıkmış Avrupa yollarına… Avrupa’da dolaşıyor. Ancak vize almada zorluk çıkarmaları ağırına gidiyordu.

“Adamlar ayağımızı bastırmıyorlar” diyor ve anlatıyordu:

Nesimi Çimen (NÇ)- Ben, Halk Oyuncuları Tiyatrosu(HO)’da oynadım. Tiyatroda, Devri Süleyman, Teneke, Pir Sultan…

Abdullah Gürgün (AG) - Teneke’de (Yaşar Kemal'in) ne oynadın?

NÇ- Teneke’de köy muhtarıydım…

Şimdi o Devri Süleyman’da bir sahnede adam giriyor şimdi. Ayağını atıyor, “Ulan atma basma aman ha”…

“Ne var?” diyor

“Amerikan üssü var” .

Bir daha atıyor, “BASMA! AMERİKAN ÜSSÜ!” Dönüyor, gene “BASMA! AMERİKAN ÜSSÜ!”

Böyle, böyle tek ayak üstünde kalıyor. Her tarafta Amerikan üssü var…

Soruyor: “E ne olacak bu böyle?”

“Ne olacak? Bilmiyon mu sen? ''

“Yok” diyor…

“Haaaa”, diyor “işte bak yarın Amerikan Amcannan Rus Dayın kapıştı mıydı?”

“Eeee !“

“Amerikan Amcan buradan gülle atacak Rusya’ya”.

“E, o ne edecek?”

“ O da susturmak için burayı düvecek”.

“E, ya Türkiye?!.”

“ İşte o zaman ara da Türkiye’yi bul!” diyor…

Türklere şimdi de Avrupa’nın hiçbir yerine ayak bastırmıyorlar. Ne olacak bu Türklerin hali? Türkiye’de halimiz belli…

AG -Nesimi Baba, senin aslında âşıklık geleneğinde özel bir yerin var, ama Türkiye’de nedense seni pek tanımıyorlar.

NÇ: Yaa, Türkiye’de tanımıyorlar basın ve TRT yer vermiyor. Mesela TRT’de, Dündar… Neydi onun adı, ne yaa?

AG -Uğur Dündar?

NÇ -Hah, Uğur Dündar… Mesela o hiç piyasada olmayan şeyleri bulup çıkarıyor. Türkiye’de TRT, basın, halk benim içyüzümü bilmiyor. Bir Âşık Nesimi var ama o Âşık Nesimi ne yapıyor? Neyin nesi? Nasıl?.. Kimsenin aklına gelmiyor…

Ben birgün gittim komşulara… 70’li yıllardı, hani çevre günü var ya, İstanbul Belediyesi de bir Dünya Çevre Günü hazırladı. Orda bir müdür vardı. Müdür, bana telefon etti, “ Dünya Çevre Günü var, sen de curanı al gel” dedi, “başka kimseyi çağırmıyoruz”. Ben curayı aldım gettim İstiklal Caddesi Beyoğlu’na. Beyoğlu İstiklal Cadde’sinde dükkânlar kapalı, trafik yok. Herşey çarşının ortasında. Masalar yolun ortasına kurulmuş, yemeler içmeler… Caddeler hep insan dolu… Aytekin de geldi oturdu(O zamanki İstanbul Belediye Başkanı Aytekin Kotil). Tanıştım işte orada adamla. Bir takım şeyler konuştuk. Adamdan bazı sözler aldım. Adamdan söz aldıktan sonra gettim bizim Lazlara. Dedim ki, “arkadaş, ben Aytekin ile görüştüm. Bir tesadüf oldu. Adam gelince, toplanalım, derdimizi söyleyelim”. Kimisi inandı, kimisi inanmadı. Aytekin, (Kavacık'a) geldi, getti. Kimse yok. Sonra ben gettim kahveye, hepsi orda oturuyor. Dedim ki, “Siz öyle bir toplumsunuz ki, bak siz bana inanmadınız. Ben yıllardır buradayım. 18 yıldır burada oturuyorum. Böyle gelir geçerim, siz böyle heykel gibi, mal gibi bana bakarsınız. Demezsiniz ki, ulan bu adam deli mi, akıllı mı, namuslu mu, hırsız mı, nedir kimdir? Bana inanmıyorsunuz, burada oturuyorsunuz”.

Onlara dediğim gibi, Türk basını da radyosu da öyle. Uğur Dündar… “Ulan burada bir adam. Gidiyim bakiyim, bakalım bu adam ne yapıyor? Ben okula gitmeyen bir insanım. Ama bir yerlere gelmiş bir insanım Türkiye’de. Artık Türkiye’nin dışına da taşmışım. De mi? Uluslararası ismim olan, bir yerde bir insanım. Birisi bana inanmamış hayatta. Ne bir yazar, ne bir çızar, ne bir televizyoncu, ne bir sanatkâr, ne bir röportajcı gelmiş. Bir gelip bakın bakalım. Ben bir şey çalıyorum. Bir tahta var, bir parça var elimde. Bu yönlerimi hiç açıklayan yok ve açan yok. Soran da yok. İlgilenen de yok. Artık kendi yeteneğimle ben, kendi gücümle Türkiye ve yurtdışında geziyorum. Kendi yeteneğimle çevre ediniyorum. O çevremle beraber işte kendimi dünyada yaşıyorum, yaşatıyorum, tanıyorum, tanıtıyorum.

AG -Evet, Bir Aşık Nesimi var. Bu adam ne yapıyor? Oradan başlayalım o zaman.

NÇ -Tabii ya, kimdir, nedir? Sazı nedir? Ne çalıyor? Bu adam ne iş yapmış? Niçin kimse ilgilenmemiş? Bizim burada işte bir dostumuz var. Ona da gideceğiz. Heykeltraş, İlhan Koman. 70’lerde geldiğimde Ömer (Zülfü Livaneli) ile biz o adamın yanına gittik. Merhaba, hoş beş, tanıştık. Saz maz, oturduk çalmaya başladık. Adam bizi dinledi. Dinledi, dinledi, dinledi… Sazı indirdim. Ömer’e baktı böyle, baktı, baktı, dedi ki, “Ömer, bak ben sana bir şey söyleyeyim, Biz kendimize Türk aydını diyen, yazarımız, çızarımız, biz varız ya” dedi, “çok namussuz insanlarız” dedi. “Neden namussuz olacaklarmış?” dedim. ”Başka bir ülkede bir adam kalkar, bir iki sazına vurur çalar, ülkesi onu dünyaya tanıttırır. Bu adam getirmiş, bir sürü malzeme getirmiş, yığmış, ama dallı ama budaklı, bunu düzeltmek için görevli kim? Aydınların görevi, bizim görevimiz. Bu adamın getirdiği malzemeyi alıp işlemek için. Bak bu adam neler yazmış, neler getirmiş?!. Hiç kimse ilgilenmiş mi? Yok… Onun dediği gibi…

Yaşar benim dostum, Yaşar Kemal... Çok severim. O da beni çok sever. Ama peşin konuşur veresiye bırakır. Bizim eve gelir, “Ben sana bişey yapamadım, sen şöylesin, sen busun, ben sana şöyle yapayım. Daha bir gün bir şey yazmadım” der, bırakır gider. Mesela işte en yakınım Yaşar… Hepsini tanırım yani Türkiye’de… Bütün yazarları, çızarları tanırım. Ama adamlar beni ne sorarlar, ne de soruştururlar.

AG -Neden acaba, sebep ne?

NÇ -Bilmiyorum. Onu onlara sormak lazım.

AG -Peki, Nesimi Baba, sen kendin, kendin hakkında bir şeyler yazmak isteseydin hangi yanlarını öne çıkarırdın?

NÇ -Ben kendime hiçbir şey yazmazdım. Ben yazı yazsaydım başka şey yazardım. Ben kendime yazmışım. Bir şiir okuyum sana kendim hakkımda:

Ben beni bişey bilirdim

Boşa gelmiş boş imişim

Dünyada ahmak çok ama

Ben onlara baş imişim

Gezdim durdum heykel gibi

İflas etmiş bakkal gibi

İçi boş bir kaval gibi

Akılsız bir baş imişim

Dost sandım da sofra açtım

Çok yoruldum boşa koştum

Ağustostan dışa düştüm

Ben bana bir kış imişim

Ayağın çilesi başta

Akıl ne sakal ne saçta

Bir dolu ayran içtim

Aslında bir keş imişim

Ağlarım ben Nesimi’ye

Dünyaya geldin sen niye

Yağmurun bülbülü dalda

Dert yoluna düşmüşüm

Ben bana bunu yazarım. ...

AG -Türkiye’de curaya karşı ilgi nasıl?

NÇ -Türkiye’de halkta curaya ilgi yok ama sanat çevrelerinde ilgi büyük. Bütün sanatlar durur curanın önünde, Avrupa’da da öyle. Paris’e geldim ben birkaç sefer. Ne birkaç 70’den bu yana her sene bir defa gelirim. Televizyona radyoya… Fransa beni tanır ama Türkiye beni tanımıyor. Çünkü Fransa’da en az ayda bir defa ya radyo çalıyor ya tv yayınlıyor benim bantlarımı Fransız programında, Türk programında.

AG -Bu curanın devam ettirilmesi için ne yapmak lazım?

NÇ -Valla curayı devam ettirmek için çalacam curamı, söleyecem. Bütün yeteneklerimi kullanacağım. Gücümden bişey kaybetmeyecem. Yürüdüğüm yoldan dönmeyeceğim. İşte inancım neyse işte yürüteceğim. Dünya görüşüm, felsefem, düşüncem, fikrim ne ise gücüm yettiği kadar insanları, Dünya’ya yaymaya çalışacam.

AG -Yeniler ilgi duyar mı o zaman? Şimdi ilgisizlikten bahsediyorsun.

NÇ -Duyarsa duyar, duymazsa duymaz. Duyarsa faydalanır, duymazsa faydalanmaz.

AG -Ya da şöyle soralım, neden devam etmeli bu cura, olmazsa olmaz mı bu cura? Başka sazlarda var. Ozan da var.

NÇ - Var, çok.... Ozan da çok. Saz da çok. Cura bitiyor yani.

AG -Nesimi Baba, biliyorsun hep süregiden bir tartışma var. Tek sesli müzik, çok sesli müzik… Bu saz ne, ha bire tıngır tıngır, hep aynı şey, bu cura ne? Değil mi? Pek çok kişi öyle diyor.

NÇ - Bizim yazarlar öyle diyorlar mesela. Şu yazar, kalem şövalyeleri var ya… Kültürlü, aydın yazarlarımız, işte onlar öyle diyorlar. “Dıngır, mıngır” ne o öyle diyorlar. Çok ses, az ses… Benim öyle derdim yok, orkestra kurma orkestrayla çalma derdim yok. Diyeceğim o ki, anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. Maksat bir toplum, bir insan, bir şeyi anlamak istesin, anlamak için dinlesin. Ne diyor bakiyim? Anlasın. Ama eğlenmek için dinliyorsa o adama hiç ses çıkarma. O adama çok sesli çal, tek sesli çal, davul zurna çal. O eğleniyor. O dinlemek, anlamak istemiyor. Ona ben napiyim? Kişi ve toplum dinlediği herhangi bişeyi anlamak için dinlemeli. Bu, bu...

AG -Sen, müziği anlamak isteyen bir dinleyici istiyorsun. Kuru gürültüyü dinleyeni istemiyorsun…

NÇ - Anlamak isteyen dinleyiciyi isterim. Yalnız, adam benim müziğimi dinleyecek, anlayacak seviyeye geldi mi, bana ihtiyaç kalmaz. İş orda tamam. Bana diyorlar ki, halkın sanatkârı, halkın sanatını icra ediyor. Ben halkın sanatkârı değilim, halkın sanatını icra etmiyorum. Ben kendim halkım, halkın kendisiyim, kendi sanatımı, kendim icra ediyorum. Tahsilim yok, apartmanım yok, sarayım yok, burjuvalığım yok, sosyeteliğim yok. Tabandayım yani. Tavanda değil tabandayım ben. Tavandan gelen, halk sanatını icra eden var ama ağzını eğriltiyorlar. Bacağını, burnunu kesiyorlar hep, Nasreddin Hoca’nın kuşuna çeviriyorlar.

AG -Piyasada çalınan kaç parçan var?

NÇ -Var, yirmi otuz parça herhalde...

Ben bir gün Arif Sağ’ın oraya gittim. Müzik öğretmeni arkadaşları vardı onun. Saz hocaları vardı. Onları çağırdı, 6- 7 kişi, “gelin” dedi, “bu başka hoca”. Geldiler… Ben çaldım. Dinliyorlar tabii. Orda bir Ali vardı. Dedi ki, “biz çok sesli diyoruz. Bundan çok sesli müzik yok ki. İki ses ama dört ses çıkıyor, beş ses çıkıyor. Altı ses çıkıyor, yedi ses çıkıyor. Bu adam bir sürü ses çıkarıyor. Daha bundan sesli müzik var mı? Çok sesli müzik?''

Şimdi bizim bazı halkımız gürültü istiyor. Mahzuni’nin bir sözü var, bir şiiri… “Eşek zırlasa bey olur, bizim ilin radyosunda...''

Biz bunu yapmıyoruz. Gücümüzün yettiği kadar kendi bildiğimiz yolda gidiyoruz.

Adamlar işte geçen gün geldiler çekim yaptılar. Biz adamlara bişey ikram edelim dedik, adamlar dedi, “İkram gerekmez, ben doydum”, dedi, “bu müzik beni doyurdu” dedi.

Ben Paris’te plak yaptım. Plaktan sonra bir saat yirmi dakka radyo konseri verdim. Paris Radyosu’nda. Fransız Radyosu’nda haaa, Türklere değil. Bir saat yirmi dakka. Böyle bir programı on-onbeş-yirmi saatte yapıyorlar ancak. Biz bir buçuk saatte bitirdik. Gittik, yirmi yirmi beş kişi var, öyle bakıyorlar. Girdik stüdyoya. Tercüman şiiri, anlamını söylüyor, ardından ben çalıp okuyorum, ikinci şiire geçiyoruz. İki saate bile kavuşmadı. Çıktık dışarı. Adamlar birbiriyle konuşuyorlar.

Dedim, “bunlar ne diyorlar?”

Dedi ki, “Biz çok sanat, sanatçı gördük, ama bu adamın sanatında bir öz var. Yani insanı gıdıklıyor, insanı duygulandırıyor, bu neyin nesi?”

Bu, şundan gelir dedim, “Halk sanatı icra ediyor diyorlar ya, bu sanatı başkası icra etmiyor, halkın kendisi icra ediyor. Çünkü hakın kendiyim ” dedim. “Katkısız. İşte ondan geliyor”…

Ben başkasından almıyorum. Kendim üretiyorum, kendim yapıyorum. Halkın kendisiyim. Tabanda bir insan...

AG - Nesimi Baba, sence Aşık kimdir, ya da kim olmalıdır?

NÇ -Aşık olacak, aşık olandır. Aşık duygulu olandır. Duygu duyan, duygulandırandır. Sonra mesela aşk, “aşık”ın temeli “aşk”tan gelir daha doğrusu... “AŞK”… Gerçi herkesin aşkı var ya… Mesela insan bir dünyadır. Her maden vardır. Deşersen bulursun, ne istersen bulursun. Bir insan kendini deşse bütün madenleri bulur. Deşmezse bütün madenler kalır… Adam duygulanıyor, kendisini deştikçe buluyor. Eskiden derlerdi ki, âşık rüyasında bade içmiş, ak sakallı babanın elinden bade içmiş, badeli âşık işte coşmuş gidiyor. Biz öyle aksakallı ihtiyar mihtiyar görmedik. Biz badeyi kendi ızdırabımızdan içtik. Kendi yaşantımızdan içtik. Ben kendi yaşantımı dile getirirken baktım binlerce insan girdi o işin içerisine. Mesela açlığımı yazdım, bir sürü aç girdi içine, yokluğumu yazdım, bir sürü yoksul girdi işin içerisine, evsizliğimi yazdım, bir sürü evsiz girdi işin içerisine, işsizliğimi yazdım, bir sürü işsiz girdi işin içerisine. Hayatımı canlandırdım, hayatımı dile getirdiğim zaman yaşantımı, benim gibi yaşayan binlerce dünyada ve Türkiye’de insanlar var. Çünkü ben o yoksulların içerisindeyim… Ozanın dile getirdiği sözler gerçektir. Gerçekleri dile getirir.

Türkiye’de bak Aşık Mahsuni var, Aşık Vicdani var, İhsani var, Perişan Ali var, Aşık Meftuni var. Haaa, bunlar piyasada olanlar. Ama piyasada bilinmeyen, duyulmayan aranmayan çok âşık var ozan var. Ama arayan soran yok…

AG -Senin tarzında olanlar var mı?

NÇ -Ha, benim tarzımda tamam mı, benim biçimimde, benim tabirimde, benim icra ettiğim sanatta, benim yapımda, benim inancımda, benim müziğimde, benim sanatımda bir âşık yok piyasada. Ama piyasada olmayan benim tarzımda olan âşıklar var birkaç kişi. Ama piyasada değiller. Köyünde, evinde… Ve bitmez de yani. Âşık, halk ozanı bitmesi için halkın bitmesi lazım. Halk olduğu müddetçe halk ozanı vardır. Bitmez. Âşık halkın kültürüdür bir yerde, de mi?

AG -Zamanımızda artık şairlere de, Türkçe olsun diye sanırım, “ozan” deniyor. Bunların içinde de gerçekten halkın sorunlarını, yaşamını dile getirenler var. Bunları da sizin sınıfa sokmak mümkün mü?

NÇ -Gayet tabii, aynı halk. Halkın derdini, kendi derdini söylüyor. Halktan gelen halkın sanatkârıdır. Halktan doğan halkın varlığı, halktan alıp halka veren... Toplumdan aldığım gibi halka geri veririm ama diğerleri? Mesela gidiyorlar derleme yapıyorlar. Halktan alıyorlar, halk onu dinliyor, onu tanıyamıyor. Değiştiriyor. İstanbul’a geldi miydi, oraya, o kültüre, radyoya, televizyona girdi miydi, bacağı, burnu, kulağı, kuyruğu kesiliyor, tüyü yolunuyor. Başka bir kılığa giriyor. Adam artık onu tanıyamıyor. Ama gelip Anadolu’daki gibi çalıyorsa söylüyorsa, orda, aldığı gibi veriyor. Bir türkü vardı, çalacam şimdi, müziği aklıma gelsin:

Yüce dağ başına kar yağmış gibi

Ağara da durur kar belli belli

Endim enginlere yaz gelmiş gibi

Al yeşil geyinmiş yâr belli belli

Sonra da peşine bir leyli leyli takmışlar. Leyli, leyli, leylim, leylim… Hâlbuki ilgisi yok. Daha ben on yaşımda çocukken cemiyet içinde bunu çalıyordum. Mücrimi Baba’nın eseri…

Yalan sözü gerçek gibi söyleyen

Hendeği geçmeden umman boylayan

Kâr ederim diye zarar eyleyen

Zarardan ötesi kâr belli belli

Eğile de selvi boylum eğile

Yel vurdukça mor zülüfler dağıla

Güzel olan nerde olsa sevile

Çirkin sevilir mi hor belli belli

Aşık ister maşukuna sarılmak

Bahar seli gibi akıp durulmak

Mücrimi'm ister mi dosttan ayrılmak

Ayrılık çetindir zor belli belli

Değiştiriyorlar. Dur söyeyecem onu müziği nasıldı, dur aklıma gelsin…

(Sözleri mırldanarak tellerde arıyor müziği bulamıyor“Olmadı” diyor, geçiyor başka bir türküye, ondan da geçiyor başka bir türküye, küçük bir konser dinliyoruz):

Ayrılık hasretlik kar etti cana