‘İran ve Çin anlaşması’ ABD’yi korkuttu

Aydınlık Gazetesi Dış Haberler Servisi

İran ve Çin arasında 2016 yılında stratejik işbirliği anlaşması imzalandığı gündeme gelmiş, 2019 yılında ise bu anlaşmanın daha kapsamlı şekilde güncellenmesi kararı alınmıştı. Geçen sene Ağustos ayında İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, Pekin’i ziyaret etmiş ve güncelleme kararı bu ziyaretin ardından gelmişti. Anlaşmanın ABD yaptırımlarından zarar gören İran’a 400 milyar dolarlık bir yatırımı kapsadığı basına yansımıştı.

İran ise bu anlaşmanın henüz meclisten geçmediğini ve müzakereler yürütüldüğünü açıklamıştı. Bu anlaşma yeniden gündeme geldi, İran Dışişleri Bakanı Zarif, ‘gizli bir şey yapılmadığını’, müzakerelerin devam ettiğini ve anlaşmaya varıldığında detayların açıklanacağını söyledi.

Özellikle enerji ve çeşitli altyapı projelerinde “karşılıklı yatırımlar yapılmasını” öngören “25 yıllık kapsamlı bir işbirliği anlaşması” konusunda İran dini lideri Ayetullah Hamaney de destek vererek, “Çin ile bağımsız ve güvenilir ilişkilerin geliştirilmesi” vurgusu yapmıştı.

NYT: MEYDAN OKUMA

ABD’nin New York Times gazetesi ise konu yeniden gündeme gelince, 11 Temmuz’da bir haber yaparak, anlaşmayı “ABD’ye meydan okuma” olarak tanımladı. İki ülke arasındaki yatırım ve güvenlik anlaşmasının Çin’in Ortadoğu’daki etkisini önemli ölçüde artıracağı belirtilen haberde, anlaşmanın aynı zamanda İran’ın ekonomisini canlandırarak, ABD ile Çin arasında yeni ‘parlama noktaları’na yol açacağı söyleniyor.

Haberde, İran ve Çin’in sessizce kapsamlı bir ekonomi ve güvenlik anlaşması planladığı, Çin’in enerji ve diğer sektörlere milyarlarca dolarlık yatırımını içeren bu anlaşmanın, Trump yönetiminin İran hükümetini tecrit etme çabalarını da azaltabileceği vurgulanıyor.

New York Times gazetesi 18 sayfalık önerilen bu anlaşma metnine ulaştığını kaydederken, Çin’in bankacılık, telekomünikasyon, limanlar, demiryolları ve düzinelerce başka projedeki varlığını büyük ölçüde artıracağı söyleniyor.

Haberde ayrıca, anlaşmanın askeri işbirliğini derinleştirilmesini içerdiği belirtilirken, bu durumun ABD’nin stratejik kaygılar taşıdığı bölgelerde artık Çin’in de söz hakkı olmasına yol açacağı not ediliyor.

NYT’ye göre metinde, ortak eğitim ve tatbikatlar, ortak araştırma ve silah geliştirme programları ve istihbarat paylaşımı yapılacağı ve bunların “terörizm, uyuşturucu ve insan kaçakçılığı ve sınır ötesi suçlarla” mücadeleye hizmet edeceği belirtiliyor.

‘ABD-ÇİN İLİŞKİLERİNİ ETKİLER’

NYT haberinde, anlaşma yürürlüğe girerse, ABD-Çin ilişkilerini olumsuz etkileyeceği ve yeni ‘parlama noktaları’na yol açabileceği söyleniyor.

Haberde, anlaşmada değinilen projelerin Kuşak ve Yol Girişimi bağlamında yapılan yatırımlara da uygun olduğu belirtilirken, bu durumun Çin’in Avrasya’daki ekonomik ve stratejik etkisini artırmaya hizmet edeceğine dikkat çekiliyor.

Anlaşmada, Çin’in 5G telekomünikasyon altyapısının, İran’ın karşılaştığı siber saldırılar karşısında daha iyi kontrol sağlayacağının önerildiği belirtilirken, NYT ABD’nin Huawei yaptırımlarını ve Çin’in 5G inşasına karşı kampanyalarını hatırlatarak bu durumun yine ABD-Çin ilişkilerini etkileyeceğine dikkat çekiyor.

İRAN: BATI ENDİŞE DUYUYOR

İran Mehr Haber Ajansı’na göre ise, İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Gulamrıza Ensari, iki gece önce konuk olduğu devlet televizyonunda, İran ile Çin'in 25 yılık kapsamlı stratejik ilişkiler anlaşmasına dair açıklamalarda bulunarak, “Bu anlaşma stratejik olduğu için Batı ülkeler doğal olarak bundan endişe duymaktadır” dedi.

Ensari, “İslam Devrimi'nin başlangıcından bu yana iyi düzeyde olan İran-Çin ilişkilerinin temeli aktif ekonomik münasebetler ve kazan-kazan ilişkilerine dayanmıştır. Coğrafi kapasitesi ve tarihi ekonomik bağları göz önüne alındığında, iki ülke arasında uzun vadeli ilişkiler planlamak doğaldır” ifadelerinde bulundu.

Ensari, İran’dan resmi olarak petrol satın alan tek ülkenin Çin olduğunu kaydederek, “Karşılıklı ilişkiler sırf petrol ve enerji ile sınırlı kalmayacak” değerlendirmesinde bulundu.

İran ve Çin arasında yakın stratejik ilişkilerin kurulmasının her iki ülkenin de lehine olduğunu kaydeden Ensari, “İran ile Çin'in 25 yılık kapsamlı stratejik ilişkiler anlaşmasının detayları tamamlanınca tam olarak kamuya açılanacaktır” diye konuştu.

ONAY BEKLİYOR

İranlı yetkililer anlaşmanın henüz askıda olduğunu ve İran ile Çin arasında müzakerelerin devam ettiğini kaydederken, NYT haberinde haziran ayında belgenin son halinin verildiğini yazdı. Ancak belgenin henüz İran parlamentosunun onayından geçmediği kaydedildi.

Aynı şekilde Çinli yetkililer de anlaşma ile ilgili ayrıntı paylaşmazken, Xi hükümetinin anlaşmayı onaylayıp onaylamadığı konusunda bir açıklama yapılmadı.

İngiliz ekonomi yazarlarından Simon Watkins ise İranlı bir yetkiliye dayandırdığı yazısında, Ağustos ayının ikinci yarısında İran, Çin ve Rus İstihbarat yetkilileri arasında, söz konusu anlaşma ile ilgili olarak bir görüşme yapılacağını ve Kasım ayında planlamaların devreye gireceğini belirtti.