Bir zamanlar dalga geçtiğimiz mercimeğe muhtaç olduk!

Yusuf Yavuz

Bir zamanlar tarımsal üretimiyle kendi kendine yeten dünyadaki 7 ülkeden biri olarak gösterilen Türkiye'de mercimek üretiminde patlama yaşanınca beslenme uzmanı Prof. Dr. Ayşe Baysal TRT ekranlarında bir besin deposu olan mercimeği Türk halkına anlatarak tüketimi canlandırmaya çalışıyordu. Ancak o yıllarda bir takılma cümlesi olarak kullanılan ve "Gelelim mercimeğin faydalarına" şeklinde dalga geçilen mercimek, Köy Enstitülerinde yetişen ve Türkiye'nin ilk kadın beslenme uzmanı olan Prof. Dr. Ayşe Baysal'a da 'Mercimek Ayşe' lakabı takılmasına neden olmuştu. Ancak 1970'li yıllarda mercimeği Türkiye'den götüren Kanada, bugün dünyanın en büyük mercimek ihracatçısı oldu. Türkiye ise ürettiği mercimek tüketimi karşılamayınca neredeyse ihtiyacının tamamını Kanada'dan ithal ettiği mercimekle karşılıyor.

Türkiye'nin mercimek deposu olan Güneydoğu'da mercimek hasadı başladı. Haziran ortalarına doğru yoğunlaşması beklenen mercimek hasadıyla, dünyanın en lezzetli kırmızı mercimeğini üreten çiftçiler bir sonraki üretim yılında kendilerini bekleyen belirsizleri aşmaya çalışacaklar.

ÜRETTİĞİMİZ KALİTELİ MERCİMEĞİ YİYEMİYORUZ

Türkiye'nin ürettiği kaliteli mercimeğin tüketimi karşılamaya yetmediğine dikkat çeken Türkiye Ziraat Odaları Birliği Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, "Mercimekte üreticimiz yeterince kazanamıyor, mahsul elinde kalabiliyor, maliyetinin altında satabiliyor, böyle olunca ekimden kaçınıyor, ekim alanları ve üretim düşüyor. Biz Kanada mercimeği yiyoruz, zengin ülkeler Türk mercimeği" dedi.

KANADA MERCİMEĞİ TÜRKİYE'DEN GÖTÜRDÜ, DÜNYA LİDERİ OLDU

Kanada'nın 1970’li yıllarda Türkiye'den götürdüğü mercimeği soğuk iklime dayanıklı hale getirmek için genleriyle oynayarak dünyanın en büyük ihracatçısı olduğuna dikkati çeken Bayraktar, hasat döneminde ithalat yapılmaması gerektiğini belirterek, "Ürünü depolama imkanı bulunmayan, üretim aşamasında kullandığı girdileri hasat döneminde ödemeli olarak alan üreticimiz, hasadı takiben ürünü piyasaya sunuyor. Oluşan arz fazlası üretici fiyatlarının düşmesine yol açıyor" diye konuştu.

ÜRETİM GÜNEYDOĞU'DA YOĞUNLAŞIYOR

Bayraktar, kırmızı mercimek üretiminin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yoğunlaştığını bildirerek, "en fazla üretim yapılan illerimiz Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin ve Batman’dır. Bu illerimizin toplam kırmızı mercimek üretiminden aldıkları pay yüzde 89,1’dir" dedi.

KIRMIZI MERCİMEĞİN TAMAMI KANADA'DAN İTHAL

Üretimden yeterli geliri elde edemeyen çiftçinin üretim açığını bir türlü kapatamadığını belirten Bayraktar, şunları kaydetti: "Neredeyse tamamı Kanada’dan ithal edilen kırmızı mercimek arz açığımızı karşılamakta ve kalanı da dahilde işleme rejimi kapsamında paketlenerek, işlenerek ihraç edilmektedir. Nitekim 2014/2015 sezonunda ihtiyacımız 378 bin ton iken, 325 bin ton olan üretimimizin yanında 236 bin tonluk ithalat gerçekleştirilmiş ve toplam arzın 205 bin tonu da ihraç edilmiştir.

KALİTELİ MERCİMEĞİ SATIYOR, KALİTESİZİNİ YİYORUZ

Dünyanın en kaliteli ve lezzetli mercimeği ülkemizde üretiliyor. Yurtdışına 205 bin ton mercimek ihraç ediyoruz, Bunu iç piyasada neden tüketmiyor, halkımıza ucuz, kalitesiz ve lezzeti olmayan Kanada mercimeği yediriyoruz."

DESTEKLE KANADA MERCİMEĞİ YEMEK ZORUNDA KALMAYIZ

Mercimek üretiminde desteklerin artırılması ve yeterli fiyat oluşturulmasına alım garantisinin de eklenmesi durumunda üretimin artacağını ve Kanada mercimeği yemek zorunda kalınmayacağını dile getiren Bayraktar,mercimek ekimm alanlarının 2005'ten 2016'ya yüzde 39,3 oranında azaldığını kaydetti.

TÜRK MUTFAĞININ VAZGEÇİLMEZİ, BESİN DEĞERİ YÜKSEK

Kurak alanların mercimek ekim nöbetine alınarak üreticinin bu yönde teşvik edilmesi gerektiğinin altını çizen Bayraktar, bileşiminde yüzde 18-31,6 oranda protein içeren baklagillerin, beslenme sorununun çözümünde ve beslenmedeki protein açığının giderilmesinde etkin ve ekonomik ürün grubunu oluşturduğunun da altını çizerek, "Hasadı süren kırmızı mercimek barındırdığı proteinin yanı sıra, B grubu vitaminler bakımından da oldukça zengindir. Aynı zamanda kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum ve fosfor gibi makro elementler, bakır, demir, manganez ve çinko gibi mikro elementlerce zengin bir mineral kaynağıdır. Kırmızı mercimek gerek lezzeti gerek yüksek besin değeriyle dünya ve Türk mutfaklarının vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır" diye konuştu.

ÜRETİCİ FİYATI 2 LİRA 30 KURUŞ MARKET FİYATI 12 LİRA

Öte yandan marketlerde 6 ila 12 lira arasında değişen kırmızı mercimeğin üreticiden alım fiyatı ise tarihi 2 lira 30 kuruş civarında. Gaziantep Ticaret Borsası’nın rakamlarına göre kabuklu kırmızı mercimek alım fiyatı, hasadın başladığı şu günlerde 2 lira 30 kuruş ile 2 lira 40 kuruş arasında seyrediyor.

TRT EKRANLARINDAN HALKA MERCİMEĞİ ANLATTI

Bugün Kanada'dan mercimek gelmezse çorbasını kaynatamayacak duruma düşen Türkiye, bir zamanlar üretim fazlası veren bu değerli baklagille dagla geçilen günleri de yaşadı. 1980'lerde TRT ekranlarında beslenme programları yapan Türkiye'nin ilk kadın beslenme uzmanı Prof. Dr. Ayşe Baysal, programında pek çok yerli tarım ürününün yanında mercimekle ilgili bilgiler de aktarıyor, beslenmedeki öneminin altını çiziyordu.

MERCİMEKLE TARHANAYLA DALGA GEÇE GEÇE...

Sohbetlerde "şimdi gelelim mercimeğin faydalarına" şeklinde dalga geçilen mercimek, İvriz Köy Enstitüsü'nde yetişen Prof. Dr. Ayşe Baysal'a da 'Mercimek Ayşe' lakabı takılmasına yol açmıştı. Gıda bağımsızlığı konusunda yaptığı çalışmalar nedeniyle 'Tarhana Osman' lakabı takılan Türkiye'nin yetiştirdiği değerli akademisyenlerden biri olan Doç. Dr. Osman Nnuri Koçtürk'ün de öğrencisi olan Ayşe Baysal'ı geçtiğimiz yıl 86 yaşındayken yitirdik.

TOROSLARIN DAĞ KÖYÜNDE BAŞLAYAN İBRETLİK BİR ÖYKÜ

Ayşe Baysal'ın Torosların bir dağ köyünde başlayan, İvriz Köy Enstitüsü'nde kaderini değiştiren, ilerleyen yıllarda ise ülkenin ilk kadın beslenme uzmanı olmasına uzanan ve içinden 'mercimek' geçen ibretlik yaşam öyküsünün özetinşi bu bağlantıdan okuyabilirsiniz: (http://portreler.fisek.org.tr/prof-dr-ayse-baysal/)