Merkez Bankası Başkanı Gaye Erkan'ın açıklamaları ne anlama geliyor? Bağımsız Merkez Bankası olabilir mi?

Merkez Bankası Başkanı Gaye Erkan, 3. Enflasyon Raporu’nu tanıtmak amacıyla Merkez Bankası İdare Merkezi’nde bilgilendirme toplantısı yaptı. Burada 3. Enflasyon Raporu’nu açıklayan Erkan, sonrasında gazetecilerin sorularını yanıtladı. Erkan, Merkez Bankası’nın bağımsılığına ilişkin bir soruya karşılık, “TCMB tamamıyla bağımsız bir kurumdur. Atacağımız adımlar, veri odaklı ve şeffaf bir şekilde olacaktır. Bunun aksi düşünülemez.” ifadeleriyle yanıt verdi. Bu açıklama, uzun süredir devam eden bağımsız Merkez Bankası tartışmalarını yeniden alevlendirdi. Peki gerçekten Merkez Bankası bağımsız olabilir mi? Merkez Bankası’nın bağımsız olması ne anlama geliyor?

Merkez Bankası yıl sonu enflasyon tahminini artırdıEkonomi

MERKEZ BANKASI NEDİR? NASIL ÇALIŞIR?

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın internet sitesinde yer alan bilgilere göre, Merkez Bankası’nın 5 temel görev ve sorumluluk alanı vardır. Bunlar; Fiyat istikrarı, finansal istikrar, döviz kuru rejimini belirlemek, banknot basma ve ihraç imtiyazı, ödeme sistemleri olarak sıralanmıştır.

1-  Fiyat İstikrarı:

Merkez Bankası’nın temel amaçları arasında, fiyat istikrarını sağlamak vardır. Fiyat istikrarı, enflasyonu düşürmek olarak tanımlanmıştır. Merkez Bankası, enflasyonu düşürmek için para politikasını belirlemek ve kullanacağı araçları saptamakta kendi karar verir. Merkez Bankası araç bağımsızlığına sahiptir.

2- Finansal İstikrar:

Merkez Bankası fiyat istikrarı kapsamında, finansal sistemin istikrarı için para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici önlemleri almakla sorumludur.

3. Döviz Kuru Rejimi

Merkez Bankası döviz kuru rejimini Hükûmet ile birlikte belirler, biçimlendirir ve uygular. Bunun yanında, Türkiye’deki altın ve döviz rezervlerini saklar ve ülke menfaatleri doğrultusunda yönetmekten sorumludur.

4. Banknot Basma ve İhraç İmtiyazı

Anasaya’nın 87. maddesine göre para basma yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) aittir. Ancak TBMM banknot basma ve ihraç yetkisini süresiz olarak Merkez Bankasına devretmiştir.

5. Ödeme Sistemleri

Merkez Bankası; fonların ve menkul kıymetlerin güvenli ve hızlı bir şekilde aktarılması ve mutabakatının gerçekleştirilmesi için yeni sistemler kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini sağlamak, gözetimini gerçekleştirmek ve gerekli düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür.

Yine başka bir Merkez Bankası tanımı da şu şekildedi; Merkez bankası (rezerv bankası, para otoritesi), bir ülkenin ya da ülkeler grubunun para politikasından sorumlu kurumdur. Merkez bankasının temel amacı para biriminin ve para arzının istikrarının sürdürülmesidir. Fakat merkez bankalarının bunun dışında bankacılık sektörünün son kredi mercii olmak, faiz haddinin kontrolü gibi görevleri de vardır. Bunun yanında merkez bankasının, bankalar ve diğer finansal kurumları, tedbirsizlik ve dolandırıcılığa karşı denetlemek gibi yetkileri de olabilir.

Bu tanımlardan ve sayılan sorumluluk ve görev alanlarından yola çıkarak görüleceği gibi Merkez Bankası'nın görev ve sorumlulukları, siyasi iktidarın da sorumluluk ve görev alanına girmektedir. Para basma yetkisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Merkez Bankası’na verilmiştir. Finansal istikrar ve fiyat istikrarı da yine siyasi iktidarın görev ve sorumluluğundadır. Döviz kuru rejimi, siyasi iktidar ile Merkez Bankası’nın birlikte belirlediği bir alandır.

BAĞIMSIZ MERKEZ BANKASI NE DEMEK?

Merkez Bankası’nın bağımsızlığı çok tartışmalı bir konu olmuştur. Bağımsız Merkez Bankası fikri, ilk olarak 1824 yılında David Ricardo’nun ortaya attığı bir fikirdir. Ricardo, kâğıt paraların madeni paraların yerini almaya başlamasıyla birlikte, harcama yapan kurum ile parayı basan kurumun birbirinden ayrılması gerektiğini belirtmişti. Temel gerekçesi, kâğıt paraların maliyetinin az olması ve harcama yapan kurum olan hükümetin sınırsız para basmasının önüne geçilmesi olmuştu. Bu fikir, özellikle Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ülkelerin bastıkları para karşılığı altın rezervi tutmaktan vazgeçmesi sonrası kapitalist dünyada yaygınlaşmıştı.

Teoride ortaya atılan bağımsız Merkez Bankası fikri, küreselleşen dünyada Merkez Bankaları’nın küresel sisteme entegre olabilmesi adına kullanıldı. Para politikaları gibi bir ülkenin en önemli siyasi gündemini belirleyecek kurumun “bağımsızlığı” fikri ne kadar cazip gibi gelse de gerçekte olan, Merkez Bankaları’nı milli hükümetlerin kontrolünden kurtararak emperyalist sistemin güçlerine teslim etmek oldu. Bu konuda Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek Aydınlık Gazetesi’ndeki Rota yazısında şu ifadeleri kullandı:

- Dünyanın parasal merkezleri, “Merkez Bankalarını biz yöneteceğiz” demezler, “bağımsız olsun” derler ve diyorlar. O nedenle “Merkez Bankası’nın bağımsızlığı”nın tek bir anlamı vardır: Dünya sermaye odaklarına bağımlı olsun! Merkez Bankası’nı dünya para piyasalarındaki dalgalanmalar yönetsin! Merkez Bankası, ilgili ülkenin hükümetinin millî siyasetinin bir aracı olmasın! Merkez Bankası, millî ekonominin direnme aracı olmasın!

Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek: "Mehmet Şimşek yeni Kemal Derviş"Siyaset

BAĞIMSIZ MERKEZ BANKASI MI? MİLLİ MERKEZ BANKASI MI?

Hafize Gaye Erkan’ın yeniden alevlendirdiği bağımsız Merkez Bankası tartışmalarında neoliberal finansçılar hep bir ağızdan “Merkez Bankası bağımsız olursa döviz düşer” sloganını ortaya koyuyor. 2019 yılında neoliberal finansçılardan en meşhuru Özgür Demirtaş, “Dövizdeki feci fırlamanın kısa vadede durdurulmasının yolu ise Merkez Bankası’nın TAM (mış gibi değil TAM) bağımsız olmasıdır” ifadelerini kullanıyor. Benzer ifadeleri neoliberal finansçılar sık sık tekrar ediyor. Peki durum gerçekten böyle mi? Hafize Gaye Erkan’ın ve Mehmet Şimşek’in göreve geldiği 9 Haziran tarihinden bu yana dolardaki artış durmak bir yana devam etti. 9 Haziran günü 23, 47 seviyesinde olan dolar kuru, 27 Temmuz’da 26,95 seviyesinden işlem gördü.

Merkez Bankası’nın bağımsızlığı fikrine sıkı sıkıya tutunan neoliberal iktisatçıların gerekçelerinin geçerliliği tartışmalı olduğu görülüyor. Buna karşın Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek, “Hele kriz dönemlerinde Merkez Bankası’nı Millî Hükümetin yönlendirmesi, çıkış yolunun açılması için şarttır. ‘Merkez Bankası bağımsız olacak’ diyenler, para politikasını hangi araçlarla yürütecekler? Dışardan gelen tertipleri hangi araçlarla bozacaklar? Hangi araçlarla üreticiyi destekleyecekler?” ifadelerini kullanıyor. Perinçek, bağımsız Merkez Bankası tartışmalarına karşı da “Millî Hükümetin Millî Direnme Ekonomisini ve Üretim Ekonomisini inşada en önemli araçlarının başında Merkez Bankası gelir.” ifadelerini kullanıyor.

HAFİZE GAYE ERKAN’IN AÇIKLAMALARI NE ANLAMA GELİYOR?

Bağımsız Merkez Bankası tartışmalarını yeniden ortaya koyan Hafize Gaye Erkan’ın bu açıklaması ne anlama geliyor? Göreve geldiği günden itibaren, hükümetin para politikalarına yaklaşımı ne olacak diye merak ediliyordu. Gaye Erkan, açıklamasıyla, hükümetin Merkez Bankası’na müdahil olmayacağı izlenimini ortaya koydu. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in daha önce bakanlık yaptığı dönemde ortaya koyduğu siyasetler, Maliye Bakanı olarak Merkez Bankası’nı küresel sisteme entegre edeceğini gösteriyor. Gaye Erkan da açıklamasında net bir şekilde “Merkez Bankası’nın bağımsızlığı” fikrini desteklediğini gösterdi. Gaye Erkan’ın açıklaması sonrası Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ne diyeceği ise merak konusu oldu.