Tsunamiler önceden tespit edilecek!

Depremler, denizaltı yanardağları ve dünyayı sarsan diğer güçler tarafından tetiklenen tsunamiler kıyı toplumlarını harap edebilir. Ve iş önceden uyarı vermeye geldiğinde, her saniye önemlidir. NASA'nın Jet İtiş Gücü Laboratuvarı'ndaki bilim insanları, okyanusun en ölümcül dalgalarını atmosferin uzak noktalarından tespit etmek için yeni bir yaklaşımı test ediyor.

GUARDIAN olarak adlandırılan deneysel izleme sistemi, GPS ve gezegenimizin yörüngesindeki diğer yön bulma uyduları kümelerinden gelen verilerden yararlanıyor. Bu kümeler toplu olarak küresel navigasyon uydu sistemleri ya da GNSS olarak bilinmektedir. Radyo sinyalleri dünyanın dört bir yanındaki yüzlerce bilimsel yer istasyonuna ulaşıyor ve bu veriler NASA JPL'nin Küresel Diferansiyel GPS ağı tarafından kırılarak gerçek zamanlı konum doğruluğunu yaklaşık 10 santimetreye kadar iyileştiriyor.

Yeni sistem, Dünya'nın herhangi bir yerinde bir tsunami oluştuğuna dair ipuçları bulmak için sinyalleri eliyor. 

NASIL ÇALIŞIYOR?

Bir tsunami sırasında, okyanus yüzeyinin kilometrelerce karelik kısmı neredeyse aynı anda yükselip alçalabilir ve üzerindeki önemli miktarda havayı yer değiştirebilir. Yer değiştiren hava, düşük frekanslı ses ve yerçekimi dalgaları şeklinde her yöne doğru dalgalanır. Birkaç dakika içinde bu titreşimler atmosferin en üst katmanına ulaşır: Güneş tarafından pişirilmiş, elektrik yüklü iyonosfer. Basınç dalgalarının yüklü parçacıklarla çarpışması, yakındaki seyir uydularından gelen sinyalleri çok az da olsa bozabilir.

GUARDIAN'ı geliştiren NASA JPL bilim insanı Léo Martire, navigasyon araçları genellikle bu tür iyonosferik bozulmaları düzeltmeye çalışırken, bilim insanlarının bunları hayat kurtaran bir alarm zili olarak kullanabileceğini belirtti. Martire şu açıklamaları yaptı:

- Bunu bir hata olarak düzeltmek yerine, doğal tehlikeleri bulmak için veri olarak kullanıyoruz.

EN HIZLI İZLEME ARACI OLACAK

Birleşmiş Milletler'in Uluslararası GNSS Komitesi bünyesinde, erken uyarı stratejilerini geliştirmek için navigasyon uydu sistemlerinin kullanımını araştıran bir görev gücünün eş başkanlığını yürüten Martire, teknolojinin hala olgunlaşmakta olduğunu söyledi. Şu anda GUARDIAN'ın neredeyse gerçek zamanlı çıktılarının tsunami belirtilerini tespit etmek üzere eğitilmiş uzmanlar tarafından yorumlanması gerekiyor. Ancak şimdiden türünün en hızlı izleme araçlarından biri: 10 dakika içinde bir tsunaminin iyonosfere ulaşan gürültüsünün bir tür anlık görüntüsünü üretebilir. Ve tsunami kaynağının kıyıdan uzaklığına bağlı olarak potansiyel olarak bir saate kadar uyarı sağlayabilir.

JPL geliştirme ekibinin bir parçası olan Siddharth Krishnamoorthy, "GUARDIAN'ın bir gün sismometreler, şamandıralar ve gelgit göstergeleri gibi son derece etkili olan ancak açık okyanusu sistematik olarak kapsamayan mevcut yer ve okyanus tabanlı araçları tamamlayacağını düşünüyoruz" diyor. NASA'nın Afetler programına bağlı bilim insanları şu anda daha hızlı tsunami tespiti için GNSS istasyonlarındaki yer tabanlı aletleri kullanıyor.

NASA genel merkezi'nde "Dünya'nın Yüzeyi ve İçinden" sorumlu program bilimcisi Gerald Bawden şu açıklamalarda bulundu:

- Okyanus yakınlarında büyük bir deprem olduğunda, bir tsunami oluşma olasılığını anlamak için depremin büyüklüğünü ve özelliklerini hızlı bir şekilde bilmek ve gerçekten bir tsunami oluşup oluşmadığını bilmek isteriz. Bugün bir tsunaminin karaya ulaşmadan önce oluşup oluşmadığını anlamanın iki yolu var: NOAA'nın DART şamandıraları ve GNSS-iyonosfer gözlemleri. Sınırlı sayıda şamandıra var ve bunlar çok pahalı, bu nedenle GUARDIAN gibi sistemler mevcut uyarı sistemlerini tamamlama potansiyeline sahip.

GUARDIAN ekibi şu anda Pasifik Okyanusu'nun jeolojik olarak aktif Ateş Çemberi bölgesine odaklanmış durumda. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) tarafından tutulan tarihsel bir veri tabanına göre, 1900-2015 yılları arasında teyit edilen 750'den fazla tsunaminin yaklaşık %78'i bu bölgede meydana gelmiştir. GUARDIAN şu anda Pasifik'teki ilgi alanının yarısından biraz fazlasını izlemektedir.

GUARDIAN ekibi, uzmanların GNSS ağındaki bireysel uydu istasyonu bağlantılarını inceleyerek iyonosferin durumunu neredeyse gerçek zamanlı olarak keşfetmelerine olanak tanıyan bir web sitesi geliştiriyor. Kullanıcılar Pasifik Ateş Çemberi çevresindeki yaklaşık 90 istasyondan gelen verilere erişebilir ve bir olayın meydana gelmesinden birkaç dakika sonra ilgilenilen sinyalleri keşfedebilirler. Ekip, kapsama alanını genişletmeyi ve sistemi tsunamileri ve volkanik patlamalar ve depremler de dahil olmak üzere diğer tehlikeleri otomatik olarak işaretleyebilecek bir noktaya kadar iyileştirmeyi hedefliyor.

Kaynak: https://www.nasa.gov/feature/jpl/nasa-researchers-detect-tsunamis-by-their-rumble-in-the-atmosphere