ŞİÖ ne zaman kuruldu? ŞİÖ'nün faaliyetleri ne?
Kısa adı ŞİÖ olan yapı nerede, ne zaman, ne için kuruldu? Hangi ülkeler ŞİÖ’ye üye ve bugüne kadar örgüt neler yaptı?
Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Rusya ve Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanları 26 Nisan 1996’da Çin’in Şanghay kentinde bir araya gelerek Şanghay Beşlisi adı altında Şanghay İşbirliği Örgütü’nün ilk nüvesini oluşturdular. 5 ülke 5 yıl sonra ilk toplantısını yine Şanghay’da yaptı. 14-15 Haziran 2001’deki toplantıda 5 ülke Özbekistan’ı da yanlarına alarak ABD’nin Afganistan’ı işgal ettiği yıl Şanghay İşbirliği Örgütü'nün kuruluşunu ilan etti.
ŞİÖ, güvenlik başta olmak üzere, ekonomik ve ticari ilişkilere, taşımacılıktan kültüre kadar uzanan geniş bir yapısıyla işbirliğini öne çıkardı. Uluslararası örgüt, kısa sürede hem bölgede hem de dünyada önemli bir çekim merkezi haline geldi.
Örgüt, tam üyelik statüsü dışında gözlemci ve diyalog ortağı statüleriyle genişledi. Bugün itibariyle Afganistan, Beyaz Rusya ve Moğolistan gözlemci; Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal ve Sri Lanka ise diyalog ortağı.
Tam üyelik için 2014'te başvuru yapan Hindistan ile 2006'da başvuran Pakistan, 9 Haziran 2017'de Astana’da yapılan zirvede tam üye oldu. 2005 yılından itibaren Şanghay İşbirliği Örgütü'nde gözlemci statüsünde bulunan İran ise 2021’deki Tacikistan'ın başkenti Duşanbe'de düzenlenen 21’inci ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi'ne örgüte katıldı. Böylece Şanghay işbirliği Örgütü, dünya nüfusunun yaklaşık yarısını ve küresel Gayrı Safi yurt İçi Hasıla’nın yüzde 30’undan fazlasını kapsayan dünyanın en büyük bölgesel organizasyonu oldu. Duşanbe Zirvesinde Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a Diyalog Ortaklığı Statüsü verilmesi kararlaştırıldı.
ŞİÖ, daha Şanghay Beşlisi günlerinden itibaren, temel ilkeleri doğrultusunda çok önemli başarılar elde etti. Öncelikle üye ülkelerin sınırlarında tam denetim sağlandı, daha önemlisi bölge ülkelerinde en önemli istikrarsızlık kaynağı olan CIA’in yönlendirdiği “cihatçı” terörün beli önemli ölçüde kırıldı. Böylece Orta Asya’da, bölge ülkeleri arasındaki ihtilaflardan da yararlanarak etkinlik kurmaya çalışan ABD’nin bazı ülkelerdeki askeri ayrıcalıkları da aşama aşama ortadan kaldırıldı.
Örgüt, üye ülkelerin karşılıklı ekonomik ve ticari ilişkilerini bir ortaklık disiplini içinde ele almaya yöneldi. Amaç Asya'daki kalkınma ve yatırım alanlarında ABD'nin denetlediği küresel finansal sistemin devre dışı bırakılmasıydı. ABD ve Japonya’nın büyük hissedarı olduğu Asya Kalkınma Bankası’na karşı Türkiye’nin de kurucu üyesi olduğu “yeni oyun kurucu” olarak Asya Altyapı Yatırım Bankası kuruldu.
ŞİÖ ile başlayan ortaklık ve iş birliğinin başarıları, Kuşak ve Yol Girişimi’nin zeminini oluşturdu. Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarını birbirine bağlamayı hedefleyen ve toplam 71 ülkede dünya nüfusunun üçte ikisini ve dünyada gayrı safi yurt içi hâsılanın üçte birini kapsayan 21’inci Yüzyıl'ın İpek Yolu Projesi olarak anılan Kuşak ve Yol Girişimi, sadece gelişen dünya için değil Avrupa devletleri için de cazip bir alternatif olarak öne çıktı.
Bölgesel güvenlik meselelerinin çözümü için bir ortaklık olarak ortaya çıkan ŞİÖ, dünya çapındaki hakimiyet mücadelesinin merkezi konumundaki Avrasya'da Atlantik Cephesi'nin karşısında ayrı bir kutup olarak gelişti.
2012 yılında ŞİÖ'ye diyalog ortağı statüsüyle katılan Türkiye, Örgüt bünyesindeki Enerji Kulübü'nün 2017 yılı dönem başkanlığını üstlendi. Böylece, ilk defa ŞİÖ Enerji Kulübü'nün dönem başkanlığını üye ülkeler dışındaki bir ülke üstlenmiş oldu.
Türkiye’nin ŞİÖ ile ilişkisi daha Şanghay Beşlisi günlerinden bu yana olumlu yolda ilerliyor. Türkiye’nin Örgüt’e tam üyeliği için şartlar olgunlaştığı değerlendiriliyor. ABD’nin tehditlerini yoğunlaştırdığı son dönemde Türkiye’nin, özellikle güvenlik alanında Atlantik karşısında müttefikler kazanmasını sağlayacak olan bu adım, aynı zamanda Türkiye’nin ekonomideki güvenliği için de bir çıkış yolu sunuyor.