Atatürk: Modern Türkiye'nin babası, 20. yüzyılda başka böyle lider yok

Türkiye, Çanakkale Savaşı, Atatürk hakkında birçok kitabı, makalesi, araştırması olan yazar/subay/hoca Dr. Edward Erickson ile Dr Berna Bridge Çanakkale Savaşı ve Atamızın liderliğini kapsayan bir zoom röportajı yaptı.

Bu röportajın tamamını YouTube'da izleyebilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=fuwOoPGjLpk&t=1812s&ab_channel=BernaBridge

Dr. Berna Bridge: Bugün, 18 Mart Çanakkale Şehitlerini anarken sizinle yazdığınız birçok kitap arasından“Gallipoli: Ateş Altında Komuta” ve “ Mustafa Kemal Atatürk”kitaplarınızhakkında ayrıntılarıyla Çanakkale Savaşını ve Atamızı konuşmak isterim.

Dr. Edward Erickson: Öncelikle Türkleri ve Türk ordusunu çok seven, beğenen biri olarak tüm Türk dostlarımı selamlarım. Çanakkale Savaşında genç Mustafa Kemal daha Atatürk ismini almamıştı. İyi bir askeri eğitimi, mesleğini çok seven bir yapısı vardı. Biz askeri geçmişi olanlar hep şu soruyu sorarız. Büyük olaylar mı büyük adamları yetiştirir, yoksa büyük adamlar büyük olayları mı yaratır?Bunu tarih zamanla gösteriyor, anında belli olmuyor. Mustafa Kemal doğru yerde doğru kişiydi. Belki kaderinde de bu yazılıydı, kaderin adamıydı. Churchill ve birçok başka komutan böyle söylemişti.

Dr. Berna Bridge: Ben liderlik hocasıyım. Liderlik kişilik özelliklerini öğretirken “İç kaynaklı kontrol” ve “Dış kaynaklı kontrol”u öğretiriz. Kadere inanan kişilik yapısı yaşam kontrolünü “Dış kaynaklı” adlandırır, kendi becerilerine inanan, başarı ve başarısızlıklarının sorumluluğunu başkalarına yüklemeyen kişilik yapısına ise “İç kaynaklı” diyoruz. Sizce Mustafa Kemal hangisiydi?

Dr. Edward Erickson: Mustafa Kemal’de çok iyi hazırlık ve kader el ele gitti. Yaşamı boyu, öğrenciliğinden başlayarak Mustafa Kemal kendini çok iyi hazırladı. Fransızca ve Almanca biliyordu. Sürekli düşünüyor, okuyor, not tutuyordu. Benjamin Franklin’i bile okudu, notlar aldı. Hayatını hem savaş hem diplomasi hem liderliğe hazırladı. Meslektaşım George Gawrych Atatürk’ün Franklin’den etkilendiğini söyler. Mustafa Kemal 1913 öncesi Enver Paşa tarafından hayli engellendi, uzaklaştırıldı. Ataşe olarak Bulgaristan’a pasif göreve yolladı. 1915’e kadar Mustafa Kemal engellendi. 1915 de, savaşta görevlendirildiğinde zihnen liderliğe hazırdı. Makedonya’da gerillalara karşı savaşmıştı. Libya’da gerilla savaşı vermişti. Tecrübeliydi. Yani ideal liderdi. İyi hazırlıklıydı ve sonunda karşısına bir fırsat çıktı.

Dr. Berna Bridge: Operasyonel seviyede emir ve komuta zinciri Çanakkale Savaşınıne kadar etkiledi?

Dr Edward Erickson: Komuta komutanların verdiği kararlardır. Doğru zamanda doğru kararı verebilir misin? Emir ise komutanın verdiği görevin yerine getirilmesi, yani taktik tarafıdır. Komuta üç seviyede olur. En altta taktik yani savaş, uygulama tarafı vardır. Sonra orta seviye komuta ve üst seviye komuta vardır. Çanakkale Savaşında Alman ve Osmanlı’nın Liman von Sanders ile birlikte paralel bir yöntemi vardı, orta kademe komutanları karar verme yetkisine sahipti. Bugün Batıda da bu yöntem kullanılıyor. İngilizler ise her kararı üstlerine sormak zorundaydılar. Komutan İan Hamilton karar verip astlarına emir veriyordu.Duruma göre anında ara komuta karar veremiyordu. Bu eski ve artık kullanılmayan bir sistem. Osmanlı sistemi çok daha etkili. Alman General Von Sanders Türk askerine yani dünyanın en iyi askerlerine komuta ediyordu. İngilizler bu deneyimlerinden ders de almadılar uzun süre.

Dr. Berna Bridge: Mustafa Kemal’in liderliği hakkında ne diyebilirsiniz?

Dr. Edward Erickson: Çok kararlı bir liderdi. Enver Paşa Mustafa Kemal’le yarış, rekabet içindeydi, kendisiüst karar mercilerinde iken Mustafa Kemal’i arka planda, pasif görevde bırakıyordu. Bu nedenle o yıllarda Mustafa Kemal’in ülkeyi bağımsızlığa taşıyacak lider olduğu daha net değildi. Hatta Samsun’a çıktığında bile net değildi. Ama Mustafa Kemal’in iç sesi çok kuvvetliydi. Arka planda, pasif görevde bırakıldığında bile pes etmeyip mücadeleye devam ediyordu. Yani duygusal dayanıklılığı çok yüksekti.

Dr. Berna Bridge: Savaş nasıl sonlandı?

Dr. Edward Erickson: Savaş üç aşamada oldu. Her üç aşamada, çıkartmada da İngilizler yenildi. Ancak İngilizler savaşmaya devam etti. 1915 Aralık ayında, üçüncü aşamada başaramayacaklarını anladılar ve yavaş yavaş çekilmeye başladılar. 1916 Ocak’ta tam anlamıyla çekilmişlerdi. İki taraf da yaklaşık aynı sayıda şehit verdi. Bu savaş deneyiminden İngilizler Mısır ve Filistin’de faydalanabilirlerdi ama faydalanmadılar. Kut-el-Amare’de de yenildiler. Çünkü kendilerini üstün hissediyorlardı. “En iyi biz biliriz” diyorlardı. “Bir İngiliz askeri on Türk askerine bedeldir” diyordu Hamilton. “Hata yaptık ama yine de biz daha iyiyiz” diyorlardı. Üçüncü Gaza savaşından sonra Osmanlı’yı yenebildiler, o zaman deneyimden öğrendiler. Doğru liderliği ve taktikleri bulmaları 18-20 aylarını aldı. Çanakkale zaten kazanılmayacak bir savaştı. 1918’e kadar savaşta saldırı yöntemi işe yaramadı. Tannenburg’da da olmadı. Makineli tüfek, dikenli tel ve siper altında saldırı çok zordu.

Dr. Berna Bridge: Savaşın sosyal, toplumsal, duygusal sonuçları nedir?

Dr. Edward Erickson: Türkler,her yıl Çanakkale Savaşında zaferi kutluyorlar. ANZAC’lar ise her yıl kaybetmeyi anımsıyorlar ancak çok etkileyici bir taraf Türklerin ve Avustralyalılarla Yeni Zelandalıların birbirinden nefret etmemeleri, çok sıcak ilişki içinde olmaları ve şehitlerini birlikte anımsamalarıdır. Şehitlerin kahramanlığını birlikte, dostlukla el ele anmalarıdır.Savaştan hemen sonra İngilizler hemen tarihi yazmaya başladılar ve böylece o günleri askeri açıdan çok iyi hatırlıyorlar. Türkiye ise pek askeri tarihini yazmamış. Son 20-30 yıldır yazılıyor. Yani savaş travması ve halkı nasıl etkilediği Türklerin hayatından dışarıda bırakılmış. Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı ülkeye büyük bir travma yaratmıştı. İzmir’den Eskişehir’e her yerin Yunanlılar tarafından yakılıp yıkılmış olması başka ülkelerde yaşanmamış derecede derin bir travmadır. Üç nesli etkilemiş bir travma. Türkleri savaştıkları toplumlara nefret ve öfke duymadıkları için kutlamak isterim, Türkiye’de Yunanlılara karşı hiçbir nefret ve öfke yok, karşı tarafta olsa bile. Atatürk’ün “Yurtta Barış, Dünyada Barış” cümlesi çok anlamlı.

Dr. Berna Bridge: Söyleşimizin sonuna doğru Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğiyle ilgili eklemek istediğiniz bir şey var mı?

Dr. Edward Erickson: Liderlik üç seviyede incelenebilir. En alt seviyede taktik liderlik yani komuta ettiğin askerleri yönetebilmek. Atatürk bu konuda çok iyiydi. Sonra orta ve üst seviye liderlik var. Atatürk’ün bu iki seviyede de sıra dışı başarılı olduğunu görüyoruz. Kurtuluş Savaşında tüm ordulara komuta ediyor, başkomutan. Ayrıca bu üç seviyede de kalmıyor. Cumhurbaşkanlığında sivil olarak milli bir lider oluyor. Alfabe, medeni kanun, kıyafet, laiklik gibi devrimlerle ülkeyi tam anlamıyla dönüştürüp batılı devletler arasına sokuyor. Yani sıra dışı bir lider çünkü bu dört seviyede lider olmak çok zor. Örneği yok gibi. Belki Napolyon. Savaş siperlerinden eğitim devrimine, medeni kanundan laikliğe Türkiye’yi dönüştürdü. Vizyonu vardı. Güçlü bir karakteri vardı. Modern Türkiye’nin babası oldu. 20 yüzyılda böyle başka bir lider yok.

Dr. Berna Bridge: Son olarak Boğazlarınönemi ve Montrö Anlaşmasıhakkında bir şey söylemek ister misiniz?

Dr Edward Erickson: Bu kadar uzun dayanabilen, dengeleyici ve faydalı başka bir anlaşma yok. Bu anlaşmanın devam etmesi ve İstanbul kanalı yapılsa bile Montrö anlaşmasının bundan etkilenmemesini dilerim.

Dr. Berna Bridge: Bu söyleşi için çok teşekkür ederim.

Özgeçmiş:

Edward  Erickson, ABD ordusundan topçu yarbayı olarak emekliye ayrılmıştır. ABD, Avrupa ve Ortadoğu’da çeşitli askerî görevlerde bulunmuştur. 1991’de Körfez Savaşı’nda 3. zırhlı tümende topçu harekât subayıdır. Sonraki kariyerinde İzmir ve Napoli’de NATO görevlerinde bulunmuş, Türkiye ve Ortadoğu’da uzmanlaşmıştır. 1995’de Saraybosna’da görev almış ve 1997’de emekli olmuştur.

Erickson, 2003’te Irak’ın işgalinde aktif göreve çağırılarak 4. piyade tümen komutanı siyasî danışmanı olmuştur. Sivil hayata dönen Erickson 2005’de İngiltere’de University of Leeds’de doktorasını tamamlamıştır. 2007-2008 yıllarında Bağdat’ta Irak Savunma Bakanlığı siyaset bilimi profesörü olarak çalışmıştır.

Askerî tarih profesörüdür. Colgate Üniversitesi ve Saint Lawrence Üniversitesinden birer de yüksek lisans derecesi vardır. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu ve Atatürk konularında saygın bir uzman olan yazarın pek çok kitabı ve makalesi bulunmaktadır.