3 Aralık 2021’de Çin ve Laos arasındaki 6 milyar dolarlık yüksek hızlı tren demiryolu hattı açıldı.[1] Hat Çin’in güneybatısında yer alan Kunming şehrinden Laos’un başkenti Vientiane’ye bağlıyor. Bu hattın açılması Güneydoğu Asya ülkesi Laos’un geleceği açısından çok önemli çünkü Laos denizle bağlantısı olmayan bir ülke. Laos’un batısında Myanmar, doğusunda Vietnam, güneyinde Tayland ve Kamboçya, kuzeyden ise Çin yer alıyor.
Laos’un büyük kısmı dağlık ve ormanlık tepelerle kaplı. Bu yüzden ülkedeki ekilebilir arazi oranı çok yüksek değil.[2] Bu arazilerin çoğu da pirinç tarımına ayrılıyor. Laos’un tarımsal kalkınmasının önündeki en büyük engellerden biri Vietnam Savaşı sırasında ülkeye atılan ve henüz patlamamış mühimmatlar.
ABD, 1964 ve 1973 yılları arasında Laos üzerine 2,7 milyon ton patlayıcı bomba attı.[3] Bu, 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya ve Japonya’ya atılan bombalardan daha fazla.[4] Bu yüzden Laos dünyada en çok ve en ağır bombalanan ülke olarak biliniyor. Handicap International'a göre Laos’a 1964'ten 1973'e kadar süren 580.000 bombalama görevinde, en az 260 milyon bombacık içeren 414.000'den fazla misket bombası atıldı.[5] Bu rakama ulaşmak için, Laos’u 9 yıl boyunca ortalama olarak her 8 dakikada bir patlayıcı mühimmat dolu bir uçağın bombalaması gerekiyor. Bu rakamları ABD’deki Kongre Araştırma Hizmeti (Congressional Research Service) dahi kabul ediyor.[6]
Bu bombalamalar sırasında Laos’ta birçok köy yok oldu ve birçok masum sivil yerinden edildi. 1973’ten bu yana yaklaşık 50 yıl geçti ama Vietnam Savaşı’nın yıkıcı etkileri günümüzde bile devam ediyor. Laos üzerine atılan bu bombaların yaklaşık yüzde 30’u patlamadı. Günümüzde bile bu bombalar yüzünden birçok insan hayatını kaybediyor. Bombalanan arazilerde tarım yapılamıyor.
Bu bombalar yüzünden Landmine and Clustering Munition Monitor’a göre 29 bin kişi öldü, 21 bin kişi yaralandı.[7] Örneğin 2021 yılında Laos’ta patlamayan bombalardan dolayı 11 kişi öldü ve 44 kişi yaralandı.[8] Çiftçiler toprağı kazarken ya da çocuklar oyun oynarken bu patlayan bombalardan dolayı hayatını kaybediyor. Dağlık alanlara, nehirlere ve ormanlara atılan ve çoğu misket bombası olan bu mühimmatları temizlemek çok zor. 2018’deki rakamlara göre ülkede 20 milyon patlamamış mühimmat temizlendi ama temizlenmeyi beklemeyen 80 milyon patlamamış mühimmat daha var ve bu bombaların temizlenmesinin 200 yıl süreceği tahmin ediliyor.[9]
Patlamamış bombalar, Aralık 2021’de Çin ve Laos arasında açılan yüksek hızlı tren demiryolu hattının inşaatı sırasında da büyük sıkıntı yarattı. 2016 yılında demiryolu hattının geçtiği yaklaşık 17 kilometre uzunluğundaki bir alanda patlamamış mühimmatlar bulundu ve Çinli inşaat şirketi inşaata devam edebilmek için bu bombaların temizlenmesini bekledi. Bu açıdan tamamlanan proje dünyanın en tehlikeli demiryolu inşaat projelerinden biriydi ancak Çin ve Laos pes etmedi.
Birleşmiş Milletler DESA’nın “Laos'ta Kuşak ve Yol Girişimi ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinde İlerleme” başlıklı bir raporu, 2019 yılındaki Çin-Laos Demiryolu Proje Yönetim Komitesi istatistiklerine göre, Çin-Laos Demiryolu inşaatı sırasında Ocak 2017 ile Temmuz 2019 arasında 2.931 hektar üzerinde yaklaşık 459 patlamamış mühimmatın ve 463.536 şarapnel parçası temizlendiğini belirtiyor.[10]
3 Aralık 2021’de açılan demiryolu hattı kısa sürede yolcu ve yük taşımacılığını geliştirdi. Çin Demiryolu Kunming İdaresi’nin istatistiklerine göre, Çin-Laos Demiryolu Hattı 31 Aralık 2021 itibariyle toplamda 150 bin tonluk 380 yük treninin geçişini tamamladı. İthalat genel olarak doğal kauçuk, demir cevheri ve kimyasal gübrelerden, ihracat ise genelde sebze, meyve ve elektromekanik ürünlerden oluşuyor. Demiryolu hattının Çin bölümü 580.000 yolcuya hizmet verdi.
20 Aralık itibariyle, demiryolu hattının Lao bölümünde toplam 22.000 yolcu seyahat etti. Laos halkı yüksek hızlı tren hizmetine büyük ilgi gösteriyor ve demiryolu yolculuğunu deneyimlemek için bilet satın alıyor. Vientiane Times muhabiri trende yolculuk yapanların trendeki masalara su dolu kağıt bir bardak koyduklarını ve bir damla suyun bile dökülmediğini gözlemlediklerini aktarıyor. Kısacası mazlum Laos halkı yıllar sonra ülkelerine gelen yüksek teknoloji ile buluşmanın mutluluğunu yaşıyor.
Batı basını ise Çin-Laos Demiryolu’nun açılışını olumsuz bir şekilde yansıtıyor. Batı basınına göre Çin Laos’u borç tuzağına düşürmeye ve kendisine bağımlı hale getirmeye çalışıyor. İngiliz siyaset ve uluslararası ilişkiler analizcisi Tom Fowdy, Batı basının, “yeni demiryolu inşa eden ülke senin düşmanın iken seni bombalayan ülke senin dostun” mesajını vermek istediğini söylüyor ve şunu ekliyor:
“Laos'a misket bombası atan ABD'ydi. Sonuç olarak, yeni demiryolunu inşa ederken, işçiler önce patlamamış mühimmatı temizlemek zorunda kaldılar. Nasıl oluyor da dünya ve ana akım medya bu vahşete kayıtsız kalıyor? Ve nasıl olur da hayal gücünün bir uzantısı olarak, Çin'in Laos için gerçek tehdit olduğunu ve ABD ile müttefiklerinin ülkenin gerçek çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini nasıl iddia edebilirler?"
ABD, 1960’larda ve 1970’lerde Laos’a 2.7 milyon ton ağırlığında 260 milyon bomba atarken, Çin komşusu Laos ile arasında 1,035 km demiryolu inşa etti. ABD yıkarken, Çin inşa ediyor. Batı basının iddia ettiği gibi ortada bir borç tuzağı veya Laos’u bağımlı bir ülke haline getirme gibi bir durum da yok. Bu demiryolu sadece Çin’e fayda sağlamıyor çünkü Laos da ürünlerini Çin’e satma fırsatına sahip. Yük trenleri Çin’in ürünlerini Laos’a taşıdığı kadar, Laos’un ürünlerini de Çin’e taşıyor. Tek taraflı bir bağımlılık ilişkisi değil karşılıklı ticaret, işbirliği ve dayanışma var. İki ülke arasındaki ticaret “borç tuzağı” olarak adlandırılabilir mi? Madem Çin bu kadar kötü ve şeytani bir ülke, Batı ülkeleri bunca yıl Laos’ta neden demiryolu hattı inşa etmedi?
ABD Başkanı Obama 2016 yılında Laos’u ziyaret ettiğinde Laos’ta yaşanan vahşet için resmi olarak özür bile dilemedi.[11] Özür dilemediğiniz bir ülke nasıl sağlıklı bir ilişki kurabilirsiniz ki! Batı ülkeleri Laos’un kalkınması için şimdiye kadar hiçbir şey yapmadı. Batı bir ülke ile iyi bir ilişki kurmak istiyorsa öncelikle karşısındaki ülkenin egemen bir ülke olduğunu kabul etmeli. Ne yazık ki Batı yıllardır Üçüncü Dünya ülkelerine karşı kibirli ve buyurgan bir dış politika izliyor. Özellikle ABD, gerileyen ekonomik hegemonyasını askeri güç kullanarak ayakta tutmaya çalışıyor. Foreign Policy’de çıkan son bir yazı, ABD’nin Kamboçya ve Laos’a karşı saldırgan bir politika izlemesi gerektiğini söylüyor. ABD, gelişmekte olan çok kutuplu dünya düzenini bir türlü kabul etmek istemiyor.
Laos’un kalkınma sorununu Çin ile işbirliği yaparak çözmeye çalışması şaşırtıcı değil. Çin gerçek anlamda üreten ve üreterek büyüyen bir ülke. Bu anlamda, az gelişmiş ve gelişmekte olan birçok Üçüncü Dünya ülkesine umut veriyor. Çin’in Güneydoğu Asya’daki komşularıyla ticaret yapması ve ikili ilişkilerini geliştirmek istemesi kadar doğal bir şey olamaz. Asya’da bu anlayışla hareket eden sadece Çin değil. Laos’un da içinde bulunduğu ve 1 Ocak 2022’de yürürlüğe giren Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (RCEP) Laos ile diğer RCEP üyesi ülkeler arasındaki ticari ilişkileri daha da geliştirecek.
Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nde Çin’i Laos ve Tayland üzerinden Singapur’a bağlayacak olan Pan-Asya Demiryolu Ağı Projesi Laos’un geleceğinde çok önemli bir yol oynayacak. Bu proje bittiğinde sadece Laos ile Çin arasındaki ilişkiler değil Laos ile diğer Güneydoğu Asya ülkeleri arasındaki ilişkiler daha farklı bir noktaya ulaşacak. Projenin Tayland ayağı yavaş da olsa ilerliyor.
Güneydoğu Asya’da heyecan verici bir girişim daha var. Denize çıkışı olmayan Laos ile Vietnam arasında bir proje planlanıyor. Laos’un Khammouane eyaletinin başkenti Thakhaek ile Vietnam'ın Vung Ang limanı arasında bir demiryolu hattının fizibilite çalışmaları yapılıyor. Proje bittiğinde Vung Ang limanının yönetimini Laos üstlenecek. Laos böylece Pasifik’e rahatça ulaşabilecek. Laos’un Pasifik’e ulaşması aynı zamanda Çin, Japonya, Güney Kore ve Filipinler’e ulaşması anlamına geliyor.
Dünyadaki gelişmeleri mazlum milletlerin gözünden okumaya çalışanlar için Laos’taki gelişmeler sevindirici. Üzerinden yarım asır geçen Vietnam Savaşı’nın yaralarını hala saramamış bir ülkenin halkı hızlı trene bindiği için mutlu oluyor. Onlar mutlu oldukça biz de mutlu oluyoruz ve gelece umutlu bakıyoruz.
[1] https://www.bangkokpost.com/business/2226147/laos-opens-chinese-built-railway-line
[2] https://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.ARBL.ZS?end=2018&locations=LA&start=1961&view=chart
[3] https://www.theatlantic.com/international/archive/2013/02/what-the-us-bombing-of-cambodia-tells-us-about-obamas-drone-campaign/273142/
[4] https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2016/09/06/remarks-president-obama-people-laos
[5] https://www.wsws.org/en/articles/2008/12/clus-d22.html.
Ayrıca bakınız: Gro Nystuen ve Stuart Casey-Maslen, The Convention on Cluster Munitions: A Commentary, Oxford University Press, Oxford: 2010, sf. 7-8.
[6] https://sgp.fas.org/crs/weapons/R45749.pdf
[7] https://www.bbc.com/news/world-asia-37286520
[8] http://www.news.cn/english/asiapacific/2021-12/09/c_1310361527.htm
[9] https://www.scmp.com/magazines/post-magazine/long-reads/article/2173220/200-years-go-laos-cleared-unexploded-us-bombs?module=perpetual_scroll_0&pgtype=article&campaign=2173220
[10] https://tribune.com.pk/story/2338716/beijing-clears-us-bombs-before-constructing-china-laos-railway
[11] https://www.nytimes.com/2016/09/07/world/asia/obama-laos-bombs-war.html