Süveyş Kanalı tıkandı. Dev bir konteyner gemisi, kanalın geliş-gidiş tek boğazdan yapılan güney kesiminde kıyıya oturdu.
Kanal belki bir hafta, belki 2-4 hafta tıkalı kalacak gibi görünüyor. En kötü senaryoda, gemiyi kurtarmak isterken gövdeye zarar verilirse bu süre çok daha uzayabilir. Dev konteyner gemileri kanalın her iki tarafında bekleme durumunda. Yüz binlerce konteyner, hedeflerine birkaç hafta gecikmeli varacak. Muhtemelen, Avrupa’daki birçok entegre sanayi tesisi bu aksaklık yüzünden üretim programını değiştirmek ve belki de durdurmak zorunda kalacak. Belirli tüketim ürünlerinde kısa süreli tedarik sorunları görülebilir.
Muhtemelen kriz döneminde Asya-Avrupa arasındaki havayolu taşımacılığına yönelik talep artacak, hava navlun fiyatları artacaktır. Ayrıca kriz, petrol ikmalinde aksamalar yaratarak muhtemelen petrol fiyatlarını artıracaktır. Kriz sonrası dönemde muhtemelen Süveyş Kanalı geçiş ücretleri bu kriz bahane edilerek artırılacak ve Mısır kanalı genişletme çalışmalarına hız verecektir.
Türk sanayisini de bu durumun az-çok etkilemesi beklenmelidir.
Türkiye bu dönemde nasıl politikalar devreye alabilir?
1-Çin-Türkiye demiryolu bağlantısının ne kadar doğru bir proje olduğu bu dönemde daha çok ortaya çıkmış oldu. Çin ve Avrupa arasında havayolu taşımacılığı haricinde, en hızı bağlantı bu yoldur. Bu bağlamda, Süveyş Kanalı krizi boyunca bu alternatifi en üst seviyede kullanıma almalıyız. Belki de diğer hatlardaki lokomotif ve vagonları bu hatta kaydırarak kapasiteyi artırmalıyız. Bu hatta yönelik yatırımcı ilgisi bu dönemde artacaktır, bu hatta yatırım yapılması konusundaki ilgiden faydalanmak için doğu zaman olabilir. Bakü üzerinden giden mevcut demiryoluna ek olarak İran üzerinden alternatif servislerde çalışılabilir.
2- THY’nin hava kargo bölümünü mevcut krizden azami faydalanacak şekilde yönlendirmek faydalı olabilir. Yerdeki atıl kapasite ve mevcut hava kargo kapasitesi Çin-Avrupa hattını daha çok destekleyecek şekilde devreye alabiliriz. Tarifeli kargo seferlerine ek olarak, kriz dönemi boyunca belki Çin’deki belirli havaalanlarından İstanbul’a doldur-boşalt şeklinde hava kargo köprüsü kurulabilir. Çin’den İstanbul’a gelecek kargolar, İstanbul’dan Avrupa’ya ekspres karayolu servisleri ile dağıtıma çıkartılabilir. Bu kriz dönemi Avrupa Birliği ile sınır geçişlerinin kolaylaştırılması ve TIR’lara verilen geçiş belgesi sorunları ile ilgili görüşmeler içinde bir fırsat olabilir.
3-Kriz petrol fiyatlarını muhtemelen artıracaktır ve bu durum Türkiye’nin aleyhine bir gelişmedir. Bakü-Ceyhan ve Kerkük-Ceyhan petrol boru hatlarındaki petrol akışı, bu dönemde maksimum kapasiteye çıkartılabilir. Ayrıca geçicide olsa komşu ülkelerden Ceyhan terminaline karayolu üzerinden kimyasal tankerler ile petrol akışı teşvik edilebilir.
4-Süveyş Kanalı’na alternatif olarak Basra körfezinden İskenderun Körfezi’ne gelen konteynerlerin vagon veya kamyonlar ile taşınması için gerekli girişimler devreye alınabilir.
Belirli bölgelerdeki güvenlik sorunlarını aşmak için TIR filolarının güvenlikli konvoylar halinde yol alması sağlanabilir.
5- İran’ın petrol üretim sahalarının bir kısmı Irak sınırındadır ve İran, Basra Körfezi’nden petrol sevkiyatında dönem dönem zorlanmaktadır. Türkiye, son dönemlerde hem Irak yönetimi ile hem İran yönetimi ile iyice sayılabilecek ilişkiler içindedir. Irak ve İran yönetiminin arası da iyidir. İran’ın Bağdat’a yakın olan petrol sahalarındaki üretiminin bir kısmı, karayolu tankerleri filosu üzerinden Kerkük-Ceyhan hattına bağlanabilir mi? Kerkük- Ceyhan boru hattında atıl kapasite var mıdır? Kapasitenin artışı yönünde planlar var mıdır? Eğer yeterli kapasite yok ise, Batman Rafinerisi’ne veya Ceyhan Terminali’ne bu karayolu
kanalı ile besleme yapılabilir mi? Gaziantep-Musul arasında tren hattı seferleri 2010 yılında başlamıştı, bu hatta petrol taşımacılığı devreye alınmış mıdır?
6- Mısır ile nane-limon seviyesindeki ilişkilerimizi geliştirmek için bu kriz bir fırsat olabilir. İskenderun, Antalya Körfezlerindeki çekici römork teknelerimizi (tug boats) Süveyş Kanalı’na destek için gönderebiliriz. TSK bünyesinde taşıma kapasitesi yüksek “chinook” tipi helikopterler, gemiyi kurtaracak ekipmanların bölgeye intikali amaçlı faydalı olabilir mi? Bu kriz dönemi, Çin’in Yeni İpek Yolu Projesi’nin önünü siyasi olarak açabilir. Bu projede Türkiye yer alarak zenginleşebileceği gibi, Orta Asya’daki fakir ülkelerin zenginleşmesi ve onlar ile olan ticaret artışı üzerinden çifte kazanç elde edecektir. Bu bağlamda Avrupa,
Türkiye, Rusya, Orta Asya Ülkeleri ve Çin in bu projedeki çıkarları örtüşmektedir. Süveyş krizi boyunca muhtemelen Avrupa’da en çok zararı görecek olan ülkeler, en çok sanayileşmiş ülkeler olacaktır. Bu bağlamda Almanya ve Hollanda muhtemelen önemli ölçüde etkileneceklerdir. Türkiye’nin bu kriz dönemindeki yapıcı tavrı, Alman Ekonomisinin göreceği zararı azaltabilir ve Almanya’nın bu jeste karşılık verebileceği masada bekleyen konularımız mevcuttur.
Yukarıda saydığımız önemlerin hepsi makul veya hızlı devreye alınabilir olmayabilir. Ayrıca kapasite olarak Süveyş Kanalı’ndan her gün geçen yüzbinlerce konteyner kapasitenin çok uzağında kalabilir fakat kriz yönetiminde amaç, milyonlarca konteynere çözüm bulmak değil, kritik önemde olan ve tedarik zincirinde önemli aksamalar yapacak birkaç bin konteyner için alternatif üretmek olmalıdır. Her halükârda mevcut krizi seyretmek yerine neler yapılabileceğine odaklanılmasında fayda olacaktır.