TÜRKİYE'NİN YOL HARİTASI NE OLMALI?
24 Nisan’da Türkiye’de yapılacak Afganistan Konferansı Ramazan Ayı sonrasına ertelendi. Erteleme haberini Habertürk TV Canlı Yayınına katılan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu verdi. Çavuşoğlu, bu kararın heyetlerin oluşturulması bakımından alındığını açıkladı. Geçen yıl Şubat ayında yapılan anlaşmaya göre ABD 1 Mayıs 2021’de tamamen Afganistan’dan çekilmiş olacaktı. Ancak ABD Başkanı Biden, yeni bir karar aldı. Bu karara göre ABD’nin çekilmesi 1 Mayıs'ta başlayacak ve 11 Eylül’ün yıl dönümüne kadar tamamlanacak. Türkiye de sürece tam bu noktada dahil oldu.
ABD’nin çekilmesine ilişkin anlaşma 2020 yılında Katar’da imzalandı. İstanbul’daki görüşmeler de aslında Doha’daki sürecin devamı olacaktı. Ancak konferansa bir haftadan az bir süre kala erteleme adımı geldi. Çünkü ABD yükümlülüklerine uymadığı için Taliban, İstanbul’daki konferansa gelmeyi reddetti. Ama İstanbul sürecine de kapıları tam kapatmadı. Afganistan’da kısa süre içinde barış, huzur ve istikrar gelmesi olası görünmüyor. Kaldı ki ülkeyi kan ve gözyaşı gölüne çeviren ABD, 20 yıldır bölgedeki istikrarsızlığı sürdürdü. Çünkü buradaki istikrarsızlık ABD’nin kalış sürecini uzattı. Kalış sürecinin uzaması doğrudan ABD ekonomisine olumsuz etkisi olsa da Washington'un bölge politikaları açısından Afganistan’ın birden fazla faydası var.
ABD’NİN İLERİ KARAKOLU AFGANİSTAN
ABD Afganistan’da bulunarak oluşturduğu istikrarsızlıkla uzun yıllardır Çin, İran ve Rusya’yı etki altına aldı. Afganistan Kuşak Yol İnisiyatifinin güzergahları arasında yer alıyor. Buradaki istikrarsızlıkla bu projenin önünün kesilmesi Çin ve projeye destek veren ülkelerin menfaatine değil. Burada oluşan göç krizi başta Afganistan komşuları olmak üzere Avrupa için de ayrıca bir sorun oluşturuyor. Diğer yandan ABD hem kendi varlığı hem de bölgedeki vekalet aktörleri ile komşu İran’ı çevreliyor. Atlantik cephesi buradaki varlığı ile bir dönem Afganistan'da varlık gösteren Rusya'nın Asya ülkeleri olan ilişkilerinin engellenmesi veya kısıtlanmasına olanak sağlıyor. Diğer yandan bu bölgeden İran ve Türkiye üzerinden Avrupa'ya uyuşturucu ticaretinin yapılması, bu ticaret ile başta PKK olmak üzere terör örgütlerinin kazanç sağlamasını da ayrıca not etmekte fayda var.
YETERİNCE HOLLYWOOD SENARYOSU TOPLANDI
Bölgedeki istikrarsızlığın temel nedeni olan ABD, tüm cephelerde olduğu gibi burada da geri çekilme süreci içine girdi. Her ne kadar zaman kazanma çabaları içinde olsa da ABD için kara göründü. Biden, yeni dış politika vizyon ve misyonu kapsamında burada kalıp başta Çin olmak üzere bölge ülkeleri üzerinde baskısını sürdürmek istiyor. Ancak değişen dünya dengeleri buna izin vermeyecek. Zaten ABD’li film yapım şirketleri de Vietnam’da olduğu gibi burada bolca Hollywood sinemasına senaryo olacak malzemeyi topladı. ABD tası tarağı toplayıp gittikten sonra o senaryolar onlara bir hayli yeter.
ANAHTAR YENİDEN ASYA AÇILIMI
Şimdi ise ABD 20 yıldır oluşturduğu istikrarsızlığı Türkiye’nin kucağına bırakma çabası içine girdi. Avrasya’nın öncü gücü Türkiye şüphesiz kucağına bırakılan bu bombayı patlatmadan çözüme kavuşturacaktır. Son yıllarda Irak (IKBY Sözde bölünme referandumu), Karabağ, Libya ve Suriye krizinde çözüm adresinin merkezinde bulunan Türkiye’nin Afganistan’ın geleceğine de önemli etkisi olacaktır. Ancak İstanbul'daki konferansın ertelenmesi de sürecin ne kadar zor olduğunu gösterdi.
Krizin çözümünün kolaylaştırılması içinse Türkiye’nin Atlantik ile değil Asya ile rota çizmesi gerekmektedir. ABD artık her yerde olduğu gibi bu krizin de çözüm unsuru olmaktan uzaklaşmıştır. O yüzden Türkiye, sorunun etkisi altında olan Çin, Rusya ve İran ile ortak yol haritası belirlemelidir. Hatta Buna Pakistan da dahil edilebilir. Her ne kadar Keşmir krizi ile ilgilense de Afganistan’daki kaos ortamı onu da yakından ilgilendiriyor. O yüzden İslamabat da bu süreçte görev almaktan kaçınmayacaktır. Türkmenistan, Tacikistan, Özbekistan ve Hindistan da rol alacaktır. Dahası Avrupa ülkelerinin bir kısmı da aldığı fazla göç nedeniyle Afganistan’da huzur istemektedir. Mesela toplum yapısında ciddi sorunlar yaşamaya başlayan Almanya da bu sürece mali katkı sunmaktan geri durmayacaktır. Yani 2019 yılında başlatılan bugün adım adım örülen "Yeniden Asya Açılımı" Afganistan krizinin çözümünde anahtar olacaktır.