Montrö Boğazlar Anlaşması nedir? Geçerliliği ne zaman bitecek?

1923 yılında Lozan Antlaşması'nda galip devletler arasında, boğazlar üzerine anlaşma sağlanamayınca, boğazın hakimiyeti Türkiye'ye devredildi. Bu devrediş Türkiye için avantaj sağladı. Fakat sonra Milletler Cemiyeti tarafından garantörlük verilen güvenlik meselesinde beklentiler karşılanmayınca, siyasi gerginlikten de yararlanarak diğer ülkeleri yanına çeken Türkiye, İtalya haricinde diğer ülkelerden sorunun çözülmesi için destek aldı.

1923 yılında imzalanan Boğazlar Sözleşmesi, 22 Haziran 1936 tarihinde değiştirilmiştir. Sözleşmeye; Türkiye, İngiltere, Fransa, Sovyet Rusya, Japonya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya dahil oldu. Sözleşme 20 yıllık bir süreyle yürürlüğe girmesine rağmen taraf olan devletlerin hiçbirinin tersine bir karar almaması nedeniyle halen yürürlüktedir. Boğazlar sorununda Türkiye'nin galip çıkmasına yardım eden ülke ise İngiltere'dir.

İtalya ise 1938 yılında sözleşmeye dahil olmuştur.

MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ MADDELERİ

1. Antlaşma hükümlerinden ilki boğazlardan geçiş hakkı ile ilgilidir. Gemilerin savaş ve barış zamanında uyması gereken kurallar belirlenmiştir. Tabiî ki bu hükümler Türk kara sularına kıyısı bulunan ve bulunmaya devletlere ayrı ayrı uygulanmıştır.

2.Antlaşma hükmüne göre boğazların askeri savunması ve idaresi tamamen Türkiye’ye bırakılmıştır. Bundan önceki 1923 Lozan Anlaşması’ndaki hüküm burayı askersizleştirmişti. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ndeki en büyük amaçlarımızdan biri ise Boğazlar üzerindeki askeri müdahale hakkının tarafımıza geçmesiydi.

3.Boğazlardan geçmek isteyen gemilerin işlemlerini ve uygunluğunu denetleyen “Milletlerarası Boğazlar Komisyonu”nun görevine son verilmiştir. Çünkü bu komisyon yabancı devletlerin uzmanlarından oluşturulmuştu.

BOĞAZLARDAN SAVAŞ VE BARIŞ ZAMANINDA GEÇİŞ KURALLARI VE KOTALAR

Barış Zamanında: Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin ticari gemileri serbestçe boğazlardan geçebilir. Savaş gemileri ise 8-15 gün önceden haber verilerek geçebilecektir. Boğazlardan aynı devlete ait bir kerede en çok 9 gemi geçebilir ve bunların toplam ağırlığı 15.020 tonu aşmamalıdır. Ayrıca boğazlardan denizaltı, uçak gemileri ve 10.000 tonu geçen savaş gemileri kesinlikle geçemezler. Sözleşmeye uygun ve kaidelere riayet eden savaş gemileri Karadeniz sularında 21 günden fazla ikamet edemezler.Farklı olarak Karadeniz’e kıyısı bulunmayan devletlerin barış zamanında boğazda bulanabilecek savaş gemilerinin tonajının 30.000 tonu geçmemesi karara bağlanmıştır. Fakat Karadeniz’e kıyısı bulunan devletler eş zamanlı olarak 45.000 tona kadar filolarını güçlendirebileceklerdir.Karadeniz’e kıyısı bulunmayan devletler için de ticari gemi serbestîsi bulunmaktadır. Savaş gemileri ise 8 gün önceden bildirilmek zorundadır ve boğazdan geçen gemilerin toplam tonajının 15.000’den fazla olmaması şarttır. Karadeniz’de ne kadar kalacaklarına ilişkin bir süre tespiti ise yapılmamıştır.

Savaş Zamanında: Bir savaş halinin varlığında Türkiye “tarafsız” ise ticaret gemileri serbestçe geçer. Fakat savaşan devletlerin savaş gemileri asla boğazlardan geçemez. Türkiye “savaşan” devletlerden biriyse her tür gemiyi geçirip geçirmemekte kendisi karar verir. Dilerse boğazları tüm devletlere kapatabilir. Savaş durumun ortaya çıktığı zamanlarda Türkiye boğazları kapatma hakkına sahiptir. Ayrıca sözleşme hükümlerinde Boğazlardan geçen devletlerin gemilerinin kayıtları uluslararası kamuoyu ve devletlerle paylaşılır.

ulusal.com.tr