ŞİÖ nedir? Hangi ülkeler Şanghay İşbirliği Örgütü ŞİÖ'ye üye?

Şanghay İşbirliği Örgütü Toplantısı Özbekistan'ın Semerkant şehrinde 15-16 Eylül tarihlerinde yapılacak. Yapılacak 22. toplantının örgütün faaliyetlerinde yeni bir dönemin başlangıcı olması bekleniyor. Peki Şanghay İşbirliği Örgütü ( ŞİÖ) nedir? Hangi ülkeler ŞİÖ'ye üye? Türkiye Şanghay İşbirliği Örgütüne üye oldu mu?

ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ NEDİR?

ŞİÖ ilk olarak 1996 yılında ÇHC, RF, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından üye ülkeler arasında güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesi amacıyla “Şanhay Beşlisi” adıyla kurulmuştur.

1996 ve 1997 yıllarında anılan beş ülkenin Devlet Başkanları sırasıyla Şanhay ve Moskova’da bir araya gelerek “Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Arttırılması” ve “Sınır Bölgelerinde Askeri Güçlerin Azaltılması” Anlaşmalarını imzalamışlardır. 1998-2000 yılları arasında zirve toplantıları sırasıyla Almatı, Bişkek ve Duşanbe’de yapılmış ve üye ülkeler, sınır bölgelerinde güvenin arttırılması yollarının yanı sıra, siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda da görüş alışverişinde bulunmaya başlamıştır.

14-15 Haziran 2001 tarihlerinde Şanhay’da düzenlenen Devlet Başkanları Zirve toplantısında, uluslararası düzeyde ve üye ülkelerde yaşanan gelişmeler ışığında, terörizm, ayrılıkçılık ve köktencilikten kaynaklanan tehditlerle mücadeleye yönelik işbirliğinin daha etkin şekilde yürütülmesi için Şanhay Beşlisi’nin bölgesel bir teşkilat haline dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede anılan Zirve’de Özbekistan’ın “Şanhay Beşlisi”ne katılımına ilişkin bir Ortak Deklarasyon kabul edilmiş ve 6 ülke tarafından imzalanan “Şanhay İşbirliği Teşkilatı’nın Kurulmasına Dair Deklarasyon” ile teşkilat resmen hayata geçirilmiştir. Sözkonusu toplantıda ayrıca, “Terörizm, Ayrılıkçılık ve Köktencilikle Mücadele Hakkında Şanhay Sözleşmesi” imzalanmıştır.

14 Eylül 2001 tarihinde Almatı’da düzenlenen ilk ŞİÖ Başbakanları toplantısında, “Bölgesel Ekonomik İşbirliğinin Temel Hedef ve Yönelimleri ile Ticaret ve Yatırım Alanlarında Daha Uygun Koşulların Oluşturulması Sürecinin Başlatılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası” imzalanmış, ayrıca, ŞİÖ Başbakanları düzenli toplantı mekanizmasının tesis edildiği açıklanmıştır. Halihazırda diğer toplantı mekanizmalarının yanında, yılda bir kez gerçekleştirilen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi ve ŞİÖ Hükümet Başkanları Konseyi toplantıları en üst düzey mekanizmaları teşkil etmektedir. Devlet Başkanları Zirvesi ile karşılaştırıldığında, Hükümet Başkanları toplantısının daha ziyade kalkınma meseleleri ve ekonomik işbirliği üzerinde durduğu ve Zirve'ye hazırlık mahiyetinde olduğu görülmektedir.

7 Haziran 2002 tarihinde St. Petersburg’da düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde imzalanan ŞİÖ Şartı’nda Teşkilat’ın amacı, ilkeleri, yapısı, faaliyetleri, işbirliği alanları ve dış ilişkileri gibi hususlar ortaya konmuştur.

Kazakistan’ın dönem başkanlığında 8-9 Haziran 2017 tarihlerinde Astana’da gerçekleştirilen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde, üyelik süreçleri 2015 Ufa Zirvesi’nde resmen başlamış olan Pakistan ve Hindistan, tam üyeliğe kabul edilmiştir. 17 Eylül 2021 tarihinde Duşanbe’de düzenlenen ŞİÖ Liderler Zirvesi’nde, İran ŞİÖ’ye dokuzuncu üye olarak ilan edilmiş; Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a diyalog ortağı statüsü verilmiştir.

Duşanbe Zirvesi’nin sonunda ‘ŞİÖ Dönem Başkanlığı Tacikistan’dan Özbekistan’a geçmiştir.

TÜRKİYE'NİN ŞİÖ İÇİNDEKİ KONUMU

2008 Duşanbe Zirvesi’nde, ŞİÖ ile irtibat kurmak isteyen ve gözlemci konumunda olmayan üçüncü ülke ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerin kurumsal bir çerçeveye oturtulması amacıyla, “ŞİÖ Diyalog Ortaklığı Statüsü” adı altında yeni bir mekanizma ihdas edilmiştir.

Diyalog Ortaklığı statüsü, gözlemci statüsüne sahip olmayan üçüncü ülkelerin Teşkilat’la belirli alanlarda sınırlı işbirliği yapmalarına olanak sağlamaktadır. Bahsekonu statü, kurumsal bağın derecesi bakımından “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer almaktadır.

Ülkemiz 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde oybirliğiyle Diyalog Ortaklığı’na kabul edilmiştir. 26.04.2013 tarihinde imzalanan "Türkiye Cumhuriyeti'ne ŞİÖ’nün Diyalog Ortağı Statüsü Tanınmasına İlişkin Muhtıra" 01.05.2017 tarih ve 2017/10196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmış ve 24.05.2017 tarih ve 30075 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Böylelikle anılan Muhtıra'nın ülkemizdeki iç hukuk onay süreci tamamlanmıştır. Sözkonusu belge, Diyalog Ortağı Türkiye ile ŞİÖ arasında, başta bölgesel güvenlik, terörle mücadele, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçların önlenmesi ile ekonomik ve kültürel alanlar olmak üzere çeşitli konularda işbirliğinin geliştirmesini öngörmektedir.

HANGİ ÜLKELER ŞİÖ'YE ÜYE?

Şanghay İşbirliği Örgütü'ne üye ülkeler şu şekilde:

• Çin Halk Cumhuriyeti
• Rusya Federasyonu
• Kırgızistan
• Tacikistan
• Kazakistan
• Özbekistan
• Hindistan
• Pakistan
• İran

HANGİ ÜLKELER ŞİÖ'DE GÖZLEMCİ ÜLKE?

Şanghay İşbirliği Örgütü'ne gözlemci konumuyla üye olan ülkeler şu şekilde:

• Afganistan
• Moğolistan
• Belarus

HANGİ ÜLKELER ŞİÖ İLE DİYALOG ORTAĞI?

Şanghay İşbirliği Örgütü ile diyalog ortağı olan ülkeler şu şekilde:

• Türkiye
• Azerbaycan
• Sri Lanka
• Ermenistan
• Kamboçya
• Nepal
• Suudi Arabistan
• Mısır
• Katar