Sırbistan-Kosova gerilimi: İki ülke arasında neler yaşanıyor?

NATO'nun 1999'daki Yugoslavya harekatıyla başlayan süreç sonucunda 2008'de Sırbistan'dan tek taraflı bağımsızlık ilan eden Kosova'nın Avrupa'da yarattığı sorunlar bitmiyor. Yılan hikayesine dönen Sırbistan-Kosova gerilimi, geçen hafta Kosova ile Sırbistan arasındaki geçiş kapısında eski bir Kosovalı Sırp polis memurunun gözaltına alınmasını protesto için Kosovalı Sırpların kuzeydeki ana yollara barikatlar kurmasıyla yeniden alevlendi.Bu arada muharebe hazırlığını artıran Sırbistan, 'Kosova'daki Sırplara saldırılması halinde buna seyirci kalmayacağı uyarısını' yaptı.Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, NATO önderliğinde çok uluslu barış gücü KFOR'dan Kosova'ya Sırbistan ordusu ve polisinin 1000 mensubunun konuşlandırılmasını talep ettiğine dair açıklamalar yaptı. Vucic'in 'Belgrad'ın Kosova sorununu yasal yollarla çözme çabalarını sürdüreceği' teminatını vermesine rağmen, 1998-99 Kosova savaşının yeniden canlanabileceğine dair Batı tezleri hararetlendi.Sırbistan ile Kosova neden anlaşamıyor?Arnavutların nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu Kosova'nın 2008'de tek taraflı ilan ettiği bağımsızlığı tanımayan Sırbistan, teoride Kosova'yı kendi parçası olarak görmeye devam ediyor.ABD ve Batılı ülkelerin çoğu dahil olmak 100'den fazla ülke, Kosova'nın bağımsızlığını tanıdı. Rusya, Çin ve Avrupa Birliği'ne (AB) üye 5 ülke, Sırbistan gibi tanımama yoluna gitti. 1990'larda Batı'nın da kışkırtmasıyla eski Yugoslavya'nın kanlı şekilde dağılmasının ardından, Kosova'da gerilimin kaynamayı sürdürmesi, Balkan bölgesinin tam olarak istikrara kavuşmasını engelledi.İhtilaf ne kadar derin?Kosova ihtilafı yüzyıllara dayanıyor. Sırbistan, bölgeyi devletinin ve dininin kalbi olarak görüyor. Kosova'da çok sayıda Ortaçağ'dan kalma Sırp Ortodoks Hıristiyan manastırı bulunuyor. Çoğunluğu Müslüman olan Kosovalı Arnavutlar, Kosova'yı kendi ülkeleri olarak görüyor. Ayrılıkçı Arnavut milliyetçilerinin ABD destekli Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) adı altında 1998'de başlattığı isyana Slobodan Miloşeviç'in liderliğindeki Belgrad'ın müdahalesine karşı düzenlenen NATO harekatı, Belgrad'ın bölge üzerindeki kontrolünü sona erdirdi.Rusya'nın Ukrayna'ya operasyonuyla bağlantısı var mı?Rusya'nın şubat sonunda Ukrayna'ya opersayon başlatmasından çok önce, Kosova örneğindeki gibi NATO müdahalesiyle Avrupa'da bir ülkenin egemenliğinden çıkarılan bir bölgenin bağımsız ülke olarak tanınmasının, 'tehlikeli bir emsal' oluşturduğuna dair Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'den bir dizi uyarı gelmişti.'NATO'nun 1999'da Sırbistan'ı bombalaması ve Batı'nın Kosova'yı bir ülke olarak tanımasının, uluslararası hukuk ve düzeni paramparça eden yasadışı bir emsal yarattığına' dikkat çeken Putin'in 2014'te Kırım'ın Rusya'ya katılmasından beri sık sık gündeme getirdiği Kosova savı şu mantığa dayanıyor: Eski Yugoslavya'nın cumhuriyetleri ve bir Sırp eyaleti, Batı'nın desteği ve açtığı savaşlarla bağımsız hale gelebildiyse (1954'te dönemin Ukraynalı Sovyet lideri Nikita Kruşçev tarafından SSCB'ye bağlı Ukrayna'ya devredilen) Karadeniz'deki stratejik yarımada ve Ukrayna'nın doğusundaki nüfusunun çoğunluğu Rus olan ve Rus isyancıların kontrolünde bulunan bölgeler neden Rusya'nın yardımıyla ayrılmasın?Kosova'da durum ne?Kosova hükümeti ile Belgrad'la yakın bağlarını koruyan Sırp azınlık arasında sürekli bir gerilim var. Hükümetin Sırp nüfusun çoğunlukta olduğu kuzeyde daha fazla kontrol sağlama girişimleri genellikle direnişle karşılaşıyor.Kuzey Kosova'daki ana şehir olan Mitrovica, Arnavut kısmı ile Sırp kısmı olarak bölünmüş durumda ve iki taraf nadiren kaynaşıyor. Kosova'nın güneyinde az Sırp nüfuslu yerleşim bölgeleri de var. Yanısıra on binlerce Kosovalı Sırp, 1999'da geri çekilen Sırbistan birlikleriyle birlikte gittikleri Sırbistan'ın orta bölgesinde yaşıyor.Kosova, savaş öncesi endüstrisinin büyük kısmının işlemediği yoksul bir ülke. Hem Arnavut hem de Sırp kontrolündeki bölgelerde suç ve yolsuzluk kol geziyor. Savaştan önce nüfusun yüzde 10'unu oluşturan Sırplar, artık çok daha düşük oranda.Anlaşmazlığın çözümü için neler yapıldı?İki taraf arasında ortak zemin bulmak için sürekli uluslararası çaba gösterildi, ancak bugüne dek kapsamlı bir anlaşma ortaya çıkmadı. AB yetkilileri, 2012'den bu yana Sırbistan ile Kosova arasındaki ilişkileri normalleştirme amaçlı müzakerelere aracılık ediyor. Müzakereler, kontrol noktaları olmadan hareket özgürlüğü, çok etnili polis kuvvetlerinin kurulması gibi bazı alanlarda sonuç verdi.Araç plakası kriziAncak Kosova hükümetinin Sırbistan'ın vermiş olduğu ve Sırpların kullanmayı tercih ettiği araç plakalarını yasaklama ve zorla Kosova plakalarıyla değiştirme kararı, yeni bir kriz perdesi açtı. Birkaç ay önce kararı protesto için Sırplar polis gücünden çekildi. Uluslararası baskının ardından Kosova Başbakanı Albin Kurti, plaka kararnamesini askıya aldı. Ancak bu, Sırpları hükümet, kuzeydeki hastaneler ve polis dahil Kosova kurumlarına geri döndürmeye yetmedi.Ana oyuncular kimler?Hem Kosova hem Sırbistan'da 1998-99 savaşı döneminde siyasette aktif olan milliyetçi liderler hakim. Kosova Başbakanı Kurti, uluslararası arabulucular tarafından sık sık gereksiz gerilimleri tetikleyen hamleler yapmakla suçlanıyor.Örneğin Kurti, seleflerinin Sırbistan ile müzakere edilmiş bir anlaşmaya varmak için değerlendirmeye istekli oldukları Sırbistan ile Kosova arasında toprak takası fikrini reddetti.Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, herhangi bir çözümün kalıcı olması için ödün ve uzlaşı içermesi gerektiğinde ısrarlı. Vucic, Sırbistan'ın Kosova üzerindeki kontrolünü kaybettiğini ve bununla uzlaştığını kabul etti, ancak bir şeyler kazanmadığı sürece anlaşmayacağını da belirtti.