Radyoaktif granitler ortaya çıkardı: Ay'da bir ilk yaşandı

Ay'ın geçmişte aktif yanardağlara sahip olduğu biliniyor. Dolunaydaki karanlık bölgeler, bilim insanlarının ay maria'sı olarak adlandırdığı eski lav akıntılarıdır. Ancak bu eski havuzlar ince lav akıntılarıydı. Ve 5 Temmuz 2023'te Gezegen Bilimi Enstitüsü'nden (PSI) araştırmacılar, bir zamanlar aktif olan başka bir tür ay volkanını duyurdular. Ay'ın uzak tarafındaki yüzeyin altında daha önce bilinmeyen büyük bir ısı kaynağı bulduklarını söylediler. Bu kaynak, Ay'da daha önce aktif olan bir volkandan arta kalan radyoaktiviteye sahip olduğunu söyledikleri büyük bir granit kütlesi şeklinde.

Bu eski yanardağ, şimdiye kadar bulunan dünya yanardağlarına en çok benzeyeni. Araştırmacılar bunu Çin'in Chang'E 1 ve Chang'E 2 adlı iki Ay yörünge aracından elde ettikleri verileri kullanarak buldular.

Hakemli sonuçları 5 Temmuz 2023 tarihinde Nature dergisinde yayınladılar.

Çin yörünge araçlarından gelen veriler ısı kaynağını ortaya koyuyor
Çin'in Chang'E yörünge araçlarının her ikisi de Ay'ı mikrodalga dalga boylarında incelemek için bir alet taşıyor. Bu dalga boyları kızılötesinden daha uzundur. Yörünge araçları bu aleti ay yüzeyinin altındaki sıcaklığı haritalamak için kullandı.

Bunu göz önünde bulunduran araştırmacılar, Ay'ın uzak tarafında Compton-Belkovich (veya Compton-Belkovich Toryum Anomalisi) adı verilen bir yerde yüzeyin altında eski volkanlar olabileceğinden şüphelenmişlerdi. Ve haklı çıktılar! Şüphelenilen volkanların bulunduğu yerin derinliklerinde büyük bir ısı kaynağı buldular. Gezegen Bilimi Enstitüsü'nden baş yazar Matthew Siegler şunları söyledi:

- Çin'in Chang'E 1 ve 2 yörünge araçlarının her ikisinde de Ay'a gönderilen ve kızılötesinden daha uzun olan mikrodalga dalga boylarına bakan bir alet kullanarak yüzeyin altındaki sıcaklıkların haritasını çıkarabildik. Bulduğumuz şey, Compton-Belkovich olarak bilinen bu şüpheli yanardağlardan birinin mikrodalga dalga boylarında kesinlikle parlıyor olduğuydu. Bunun anlamı, kızılötesinde göreceğiniz gibi yüzeyde değil, yüzeyin altında sıcak olduğudur. Bunu açıklamanın tek yolu, Ay kabuğunun derinliklerindeki özelliğin altındaki bir yerden gelen ekstra ısıdır. Yani bir volkan olduğu düşünülen Compton-Belkovich aynı zamanda altında büyük bir ısı kaynağı saklıyor.

Siegler ayrıca şunu da belirtmiştir:

- Bu veriler, Ay'ın uzak tarafındaki Compton ve Belkovich kraterleri arasında bulunan ve sönmüş bir volkanik kaldera olduğuna inanılan 20 km [12,5 mi] genişliğindeki silikon bakımından zengin büyük bir yüzey özelliği ile tam olarak çakışan yüksek bir jeotermal gradyan gösterdi. Burası çevresine göre yaklaşık 10 santigrat derece [50 F] daha sıcaktır. Bu ısı akışını kalderanın altındaki radyojenik açıdan zengin bir granit kütlesinden kaynaklandığı şeklinde yorumluyoruz.

RADYOAKTİF GRANİT AY'DAKİ YANARDAĞI ORTAYA ÇIKARDI

Bilim adamları ısının yerin altındaki büyük bir granit kütlesinden geldiğini söyledi. Bu granit, yüzeye hiç püskürmemiş lavlardan oluşuyor.

Siegler 12 Temmuz'da Fransa'nın Lyon kentinde düzenlenen Goldschmidt Konferansında da şunları söyledi:

- Ay'da en son 3,5 milyar yıl önce püsküren uzun süre önce ölmüş bir volkan olduğuna inanılan bir yerde yerden çıkan ekstra ısı keşfettik. Yaklaşık 50 km [30 mil] genişliğindedir ve bu kadar fazla ısı üreten düşünebildiğimiz tek çözüm, bir yanardağın altındaki magma kütlesi püskürmemiş lav soğuduğunda oluşan bir kaya olan büyük bir granit kütlesidir. Granit, Ay kabuğundaki diğer kayalara kıyasla uranyum ve toryum gibi radyoaktif elementlerin yüksek konsantrasyonlarına sahiptir ve Ay yüzeyinde hissedebildiğimiz ısınmaya neden olur

Isı, yeraltında akmaya devam eden lavlardan gelmiyor. Daha ziyade, eskiden lav olan şimdi katı olan kayadaki radyoaktif elementlerden geliyor. Araştırmacılar, bu elementlerden yeterince içerebilecek tek kaya türünün granit olduğunu söylüyor. Bu da daha önceki büyük bir volkanın bir zamanlar altındaki daha da büyük bir granit magma odası tarafından beslendiğini gösteriyor. Bu, daha önce Ay'da bulunandan çok daha fazla Dünya'daki volkanlara benzemektedir.

AY'DA BİR İLK

Bu granit oluşumuna granitik batolit denir. Dünya'da bunları And Dağları ya da Cascade Sıradağları gibi volkanik zincirlerin altında bulabilirsiniz. Granitin kendisinin keşfi beklenmedik bir olaydır. Şimdiye kadar, Ay'da Apollo misyonları tarafından getirilen örneklerde sadece küçük granitik malzeme taneleri bulunmuştur.

Bu batolit yaklaşık 30 mil (50 km) genişliğindedir. Jeokimyacı Rita Economos şöyle dedi:

- Bu buluntu 50 km (30 mil) genişliğinde bir batolittir; batolit, lavlar yer kabuğuna yükseldiğinde oluşan ancak yüzeye püskürmeyen bir tür volkanik kayadır. Kaliforniya'daki Yosemite'de bulunan El Capitan ve Half Dome, yüzeye çıkmış benzer granit kayalara örnektir.

Florida Üniversitesi'nden Jeolog Stephen M. Elardo, şunları ekledi:

- Ay'da büyük bir granit kütlesine dair bu yeni bulgu inanılmaz derecede ilginç. Dünya'nın her yerinde farklı tatlarda tonlarca granitimiz var. İnsanlar mutfaklarında granit tezgah bulundurmak için iki kere düşünmezler. Ancak jeolojik olarak konuşursak, su ve levha tektoniği olmadan granit yapmak oldukça zordur, bu yüzden diğer gezegenlerde bu tür kayaları gerçekten görmüyoruz. Dolayısıyla Siegler ve meslektaşlarının bu bulgusu, güneş sistemindeki diğer kayalık cisimlerin iç işleyişi hakkında nasıl düşündüğümüz konusunda büyük önem taşıyacak.